Đổi mới toàn diện về tư duy trong xây dựng và hoàn thiện thể chế

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng là sự kiện chính trị đặc biệt quan trọng, có ý nghĩa quyết định đối với tương lai phát triển của đất nước trong giai đoạn tới. 

Cùng với đông đảo đảng viên, nhân dân cả nước, các thành viên của Hội Luật gia Việt Nam đã nghiên cứu, thảo luận và có những góp ý thể hiện trí tuệ, tâm huyết và trách nhiệm của đội ngũ những người trong ngành luật đóng góp thiết thực vào việc hoàn thiện văn kiện Đại hội.

Đổi mới tư duy phát triển

Giáo sư, Tiến sĩ Phan Trung Lý, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội hoàn toàn tán thành với kết cấu, nội dung Dự thảo Báo cáo chính trị cũng như các chủ trương, chính sách lớn được nêu trong Văn kiện. Ông đánh giá, bản dự thảo mang tính định hướng chiến lược, toàn diện, sâu sắc và thiết thực, thể hiện tinh thần trách nhiệm cao của Đảng đối với nhân dân và tương lai phát triển của đất nước.

Trong các nhóm nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu, ông Phan Trung Lý đặc biệt quan tâm đến nhiệm vụ, giải pháp hoàn thiện thể chế và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trong đó điểm mấu chốt nằm ở đổi mới tư duy lập pháp. Bởi lẽ, chính tư duy lập pháp sẽ quyết định chất lượng của thể chế và năng lực của Nhà nước pháp quyền.

Theo ông Phan Trung Lý, thời gian qua, hoạt động xây dựng pháp luật thời gian qua đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật, hệ thống pháp luật ngày càng hoàn thiện, bao quát hầu hết các lĩnh vực đời sống; Quốc hội ngày càng chuyên nghiệp hơn trong quy trình lập pháp; vai trò của nhân dân, doanh nghiệp, giới học giả được mở rộng. Tuy nhiên, nhìn dưới góc độ khoa học chính trị - pháp lý, vẫn còn những "điểm nghẽn" cơ bản.

Cụ thể, "điểm nghẽn" về tư duy lập pháp là khi tư duy làm luật còn nặng về quản lý hành chính, chưa chuyển mạnh sang tư duy kiến tạo, thúc đẩy phát triển; nhiều quy định vẫn thiên về "luật hóa" các biện pháp quản lý thay vì tạo khuôn khổ pháp lý mở cho sáng tạo, hội nhập và chuyển đổi số. Điểm nghẽn về quy trình và kỹ thuật lập pháp khiến việc lập chương trình, soạn thảo, thẩm định, thẩm tra còn thiếu tính khoa học; tình trạng "vừa làm luật, vừa sửa luật" vẫn phổ biến, làm giảm tính ổn định của hệ thống pháp luật. Ngoài ra, còn nhiều tồn tại trong việc phối hợp thể chế giữa các cơ quan trong quy trình lập pháp, cơ chế phản biện, tham vấn xã hội, việc ý kiến công chúng còn hình thức, thiếu chiều sâu khoa học. Ông Phan Trung Lý khẳng định, để xây dựng Nhà nước pháp quyền hiện đại, Việt Nam cần một cuộc đổi mới toàn diện về tư duy lập pháp và quy trình xây dựng pháp luật.

Nghiên cứu dự thảo Văn kiện Đại hội XIV, Giáo sư, Tiến sĩ Trần Ngọc Đường, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, tâm đắc nhất nội dung “tiếp tục đổi mới tư duy phát triển” của Đảng. Nội dung này thể hiện tầm nhìn trí tuệ, là ngọn đuốc soi đường, dẫn dắt đất nước bước vào kỷ nguyên công nghệ, cạnh tranh và phát triển.

Ông Trần Ngọc Đường đánh giá, dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng đã thể hiện khá đầy đủ, toàn diện và sâu sắc vấn đề tiếp tục đổi mới tư duy phát triển trong bối cảnh mới của thế giới và trong nước, thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ trong việc tiếp tục đổi mới tư duy, phát triển nhầm đưa đất nước vượt qua khó khăn, thách thức, tận dụng cơ hội mới để đưa đất nước trở thành nước đang phát triển, có thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và là nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.

Theo ông Trần Ngọc Đường, trong kỷ nguyên mới, vấn đề tiếp tục đổi mới tư duy phát triển cần được thể hiện thành một quan điểm lớn trong dự thảo văn kiện, bởi đây là vấn đề lớn mang tính lý luận có ý nghĩa chỉ đạo xuyên suốt toàn toàn bộ nội dung của dự thảo Báo cáo chính trị. Đồng thời, cần làm rõ nội hàm, các vấn đề cụ thể của “tiếp tục đổi mới phát triển” như: Từ tư duy quản lý “mệnh lệnh, uy quyền” sang “kiến tạo và phục vụ”; từ tư duy “tập trung” sang “phân cấp, phân quyền” cho địa phương; từ tư duy phát triển kinh tế “thuần túy” sang “bền vững, bao trùm”; từ tư duy đánh giá theo “số lượng” sang đánh giá theo “chất lượng”… Trong dự thảo văn kiện cần xác định rõ hơn tư duy phát triển trong kỷ nguyên mới là tư duy kiến tạo, chủ động, thích ứng và sáng tạo thay thế cho tư duy hành chính, mệnh lệnh, quyền uy, phụ thuộc và bị động; là yêu cầu xuyên suốt và liên tục, không phải nhiệm vụ nhất thời

Ông Trần Ngọc Đường cũng kiến nghị bổ sung, làm rõ thêm vấn đề tiếp tục đổi mới tư duy phát triển trong một số mục của dự thảo. Ở mục III, tiếp tục xây dựng hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển nhanh và bền vững đất nước, dự thảo mới nhấn mạnh những định hướng hoàn thiện thể thế trong các lĩnh vực mà chưa đề cập đến tư duy xây dựng thể chế mới như “tư duy kiến tạo phát triển” lấy doanh nghiệp, người dân làm trung tâm. Ở mục V về phát triển mạnh mẽ, toàn diện văn hóa và con người, cần cụ thể hóa tư duy đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho phát triển, đổi mới tư duy về phát triển con người trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo, kinh tế số, biến đổi số của xã hội toàn cầu hóa… Ở mục VI về xây dựng nền giáo dục quốc dân, hiện đại, ngang tầm khu vực và thế giới, cần bổ sung nội dung đổi mới toàn diện nội dung và phương pháp giảng dạy bằng việc ứng dụng công nghệ số, cần tích hợp mạnh mẽ công nghệ thông tin trong quá trình giảng dạy, học tập và quản lý giáo dục…

Cần nhấn mạnh, cụ thể hóa một số nội dung

Theo chia sẻ của Tiến sỹ Nguyễn Danh Châu (Liên đoàn Luật sư Việt Nam), dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng được chuẩn bị công phu, khoa học, có nhiều điểm mới, thể hiện tầm nhìn chiến lược, tư duy đổi mới và phương pháp tiếp cận toàn diện, hệ thống của Đảng. Hình thức, kết cấu, bố cục văn kiện chặt chẽ, khoa học, có tính khái quát và định hướng cao, thể hiện quyết tâm chính trị, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc, vững bước trong kỷ nguyên mới. Văn kiện phản ánh đầy đủ ý chí, nguyện vọng, niềm tin của cán bộ, đảng viên và nhân dân, tạo sự đồng thuận trong xã hội, khẳng định sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng; đồng thời thẳng thắn chỉ rõ hạn chế, nguyên nhân và đề ra định hướng, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp phù hợp cho giai đoạn phát triển tiếp theo. Đặc biệt, trong quá trình chuẩn bị các văn kiện Đại hội, Hội nghị Ban Chấp hành trung ương lần thứ 10 khóa XIII đã thống nhất tích hợp nội dung ba văn kiện riêng thành một văn kiện thống nhất là “Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương khóa XIII”. Đây là một cách làm mới, đảm bảo tinh gọn các nội dung, khắc phục các trùng lặp, nâng cao tính cô đọng, vừa đảm bảo tính định hướng chính trị của đường lối, tính thực tiễn và tính hành động, vừa đảm bảo dễ học tập, quán triệt, dễ nhớ, dễ thực hiện.

Ông Nguyễn Danh Châu cũng thể hiện sự đồng tình với những nội dung trong dự thảo văn kiện về những kết quả nổi bật trong 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII và chặng đường 40 năm đổi mới của Đảng, những tồn tại và hạn chế được chỉ ra trong dự thảo và đề nghị làm rõ hơn những hạn chế trong lĩnh vực y tế, giáo dục, nhấn mạnh trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đặc biệt là người đứng đầu trong việc khắc phục “điểm nghẽn thể chế”, “tư duy nhiệm kỳ” và “lợi ích nhóm”.

Qua nghiên cứu dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng, ông Phan Văn Lâm (Viện Nghiên cứu Pháp luật và Kinh tế ASEAN) bày tỏ sự đồng thuận với các nội dung về vấn đề phát triển kinh tế trong dự thảo văn kiện. Tuy nhiên, về các mục tiêu, chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2026 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045, nhất là các chỉ tiêu có tính đột phá như tăng trưởng GDP bình quân 10%/năm, năng suất lao động, tỷ trọng kinh tế số, yêu cầu cơ cấu lại nền kinh tế gắn với chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng, chuyển đổi số và phát triển bền vững, ông Phan Văn Lâm đề nghị cần nhấn mạnh đến các vấn đề như: Thể chế – quy tắc để giảm can thiệp, tiêu cực, thời gian, chi phí, hình sự hóa quan hệ kinh tế, giấy tờ; tăng minh bạch, cạnh tranh, hỗ trợ cải cách; bảo đảm quyền tài sản, thực thi hợp đồng, phá sản – tái cấu trúc nhanh; huy động và phân bổ vốn hiệu quả, đầu tư công chuyển sang “chất lượng và đúng hạn”, ưu tiên hạ tầng số – năng lượng – logistics – đô thị xanh; phát triển thị trường vốn dài hạn; đảm bảo năng lượng đủ – sạch…

Ông Phan Văn Lâm cũng góp ý, dự thảo văn kiện cần làm rõ hơn các quan điểm mới về phát triển văn hóa, con người, giáo dục, khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, xem đây là đột phá chiến lược để nâng cao năng lực nội sinh, sức cạnh tranh quốc gia; đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm xây dựng nền giáo dục mở, linh hoạt, hội nhập quốc tế, bồi dưỡng thế hệ công dân Việt Nam có tri thức, nhân cách và bản lĩnh trong kỷ nguyên mới. Ông Phan Văn Lâm chia sẻ, văn hóa là nền tảng, con người là trung tâm, tri thức và sáng tạo là động lực, do đó cần chuyển từ tăng trưởng dựa tài nguyên là lao động rẻ sang tăng trưởng dựa năng suất, khoa học dữ liệu, công nghệ, quản trị. Bên cạnh đó, cần có giáo dục mở, linh hoạt, hội nhập, chuyển từ “quản lý đầu vào” sang đảm bảo chất lượng đầu ra; từ “bằng cấp” sang năng lực, kỹ năng; từ “đào tạo một lần” sang học suốt đời. Về vấn đề văn hóa số và công dân số, cần đề cao trung thực, kỷ luật, sáng tạo, thượng tôn pháp luật, trách nhiệm xã hội, năng lực số, ngoại ngữ, tài chính; đạo đức và an toàn dữ liệu thời AI.

Với những ý kiến của đội ngũ luật gia và luật sư Việt Nam đã thể hiện tâm huyết, trách nhiệm, trí tuệ và kinh nghiệm thực tiễn trong lĩnh vực pháp lý, góp phần vào công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, cải cách tư pháp và hoàn thiện hệ thống pháp luật.