Đệ nhất tranh thêu cố đô

Tuổi trẻ xông pha

Sinh ra và lớn lên trong gia đình dòng dõi nhà quan, ông ngoại từng làm tới chức tham tri bộ lễ dưới thời Nguyễn, bố là nghệ nhân được nhà vua tin tưởng giao cho chức trách chuyên may thêu kim bào, đồ áo phục vụ trong cung ngay từ nhỏ chàng trai trẻ Văn kinh đã thông giỏi văn thơ, pháp ngữ, luật học... bước tiếp con đường của cha, bắt đầu học thêu thùa, may vá từ lúc còn thơ bé, những gian khổ, cực nhọc trên con đường thêu thùa đã từng trải, đôi bàn tay đầy những vết chai sạn, sẹo ngắn, sẹo dài 10 tuổi, những bức tranh thêu của cậu bé kinh đã được chu du hết trong các cung cấm, cửa hiệu lại ra nước ngoài tham dự triển lãm và là một vật phẩm làm quà không thể thiếu của các phái đoàn ngoại giao trong nước khi ra nước ngoài “Hồi đó, cái gì cũng cực khổ, thiếu thốn nhiều đêm theo cha, các cô chú thợ thêu trong gia đình học thêu dưới ánh nến đèn mờ mới có thể nâng cao được tay nghề”

Năm 1975, ông được nhà nước phân công, cử đi dạy nghề thêu khắp Bình Trị Thiên, dọc miền trung và trên khắp cả nước, từ một người “học trò nhỏ của cha” ông đã là một người thợ thêu, một người thầy được nhiều người biết tới. Đi dạy ở các vùng quê nghèo, xa nhà cuộc sống kham khổ, ăn cơm với cá khô mặn cả mấy tháng trời, nhịn đói lên lớp đứng giảng. “Gọi là lớp chứ thực ra dựng bằng tranh lá, học ở nhà kho, có khi là bãi đất hoang giữa đồng. Mỗi lớp học có từ 400 người học, có khóa đến cả ngàn người kéo dài từ 3-6 tháng. Giảng, dạy truyền đạt các kỹ thuật thêu bằng miệng nói tay làm, đứng trên chiếc ghế cao bắc lên với mức lương khoảng 60 đồng/tháng”, Ông Kinh nhớ lại.

Tất cả các kỹ thuật trong nghề đều được ông truyền dạy lại cho tất cả các học trò, những thợ thêu lúc bấy giờ. Kỹ thuật thêu ông truyền dạy có tất cả 7 công đoạn: Nối đầu, Lướt vặn, Đâm sô, Bó bạt, Sa hạt; Khoắn vảy; thêu Chăng chặn, những kỹ thuật khó nhất, dễ nhất được ông lần lượt dạy trước sau. Cứ sau mối lớp dạy lại có bài kiểm tra, đợt hai thử tay nghề, đợt ba là tạo sản phẩm đầu tay rồi mới đưa vào sản xuất. Thời điểm này, các sản phẩm ở xưởng thêu đều được cung cấp cho thị trường Đông Âu. Những bức tranh thêu được tạo trên những nền màu, vải, lụa khác nhau rất phong phú và đa dạng về mẫu mã. Và cho đến nay tất cả những kỹ thuật này đều được truyền nối qua các thế hệ, làng nghề thêu khắp cả nước.

Ông Kinh còn tự hào khoe “năm 1979, nhà nước có chính sách hạn chế đi xe, tiết kiệm xăng dầu nhưng do hoàn cảnh chạy ngược chạy xuôi hết nam lại ra bắc nên Ông được “đặc cách” ưu tiên cấp xăng xe đi dạy nghề” ông được nhà nước, các tỉnh, các huyện, xã cấp rất nhiều bằng khen, giấy chứng nhận, ghi công những cống hiến, đóng góp đủ mọi cấp bậc trong quá trình công tác “giờ mà tính chắc có lẽ cũng có cả tạ giấy khen ấy” – ông Kinh cho biết thêm.

Bén Duyên

Cả đời cống hiến cho nghề thêu truyền thống của dân tộc. Những bằng khen, giấy khen, huân huy chương của đảng nhà nước và chính quyền các cấp đã ghi nhận tất cả những đóng góp của người nghệ nhân già, ông cũng là một trong 27 nghệ nhân dân gian, làng nghề truyền thống được vinh danh của cả nước thế nhưng những trăn trở trong nghề làm sao có người đưa nghề thêu phát triển, lưu giữ được những nét riêng, phong cách người việt trên nền lụa tơ tằm, chỉ tisso đã khiến ông không ngừng nghỉ. Bí mật trong nghề với ông đơn giản chỉ nằm trọn trong chữ “Tâm” tâm vững, tâm sáng cũng giống như một bức tranh thêu đẹp hoàn mỹ vậy, chữ tâm sẽ soi sáng cái lòng của người nghệ nhân thêu, ông Kinh tâm sự.

Với mong muốn đó, sau năm 1994 về hưu ông Kinh đã dành toàn bộ công sức, toàn tâm nghiên cứu, sáng chế, tạo ra những đường nét rất riêng trong mỗi bức tranh thêu của mình, không đơn giản chỉ dừng lại ở các bức tranh thêu đơn thuần về phong cảnh, tĩnh vật, con người, lễ hội ông là người đầu tiên trong cả nước thêu thơ trên tranh bằng chất liệu tơ tằm, chỉ tisso bằng những đường nét uyển chuyển kiểu thư pháp họa.

Ý tưởng thêu thơ trên tranh được bén rễ trong một lần có du khách người Đức tên Jeff Bo Bollinger (nguyên là Tổng giám đốc Công ty sản xuất nước uống đóng chai tinh khiết Revive (Mỹ) tại Việt Nam) xem mua tranh thêu của ông, không biết vô tình hay hữu ý động đến lòng tự tôn dân tộc của nhất là với một người trong nghề như ông “Tôi nghe nói người Việt Nam có nhiều bài thơ hay lắm, ông có thêu bài thơ nào trên tranh chưa!? – ông người Đức nói (Theo lời ông Kinh kể lại). Ngày hôm đó ông đã ngồi đàm đạo, tranh luận với vị khách không mời này từ sáng tới tận chiều tối và bài thơ của Mãn giác thiền sư đã được vị du khách người Đức này gửi dịch bằng tiếng Đức qua cho, tự tay nghệ Nhân Kinh đã thêu những nét chữ đầu tiên trên bức tranh.

Bức tranh thêu thơ hơn 10 thứ tiếng

Bài thơ Cáo Tật Thị Chúng của Mãn giác thiền sư (1052 - 1096) được ông thêu bằng tay trên nền chất vải hoàn toàn bằng lụa tơ tằm và hiện nó đã được dịch ra gồm 10 thứ tiếng khác nhau đó là: Việt Nam - Anh - Pháp - Đức - Nga - Đan Mạch - Tây Ban Nha - Nhật Bản - Trung Quốc và hiện ông cũng đang tìm nhờ người phiên dịch ra thêm các thứ tiếng Lào – Campuchia - Thái Lan và các quốc gia Phật giáo khác trên thế giới.

Điều đặc biệt trong các bức tranh này đó là ngoài việc được thêu bằng các nền màu chữ khác nhau riêng bản Tiếng Việt được ông thêu liền ở câu thơ cuối “Một Nhành Mai” theo nét vẽ thêu kiểu thư pháp việt nhằm tạo cái hồn việt rất riêng qua đó gửi gắm tâm sự, nỗi niềm cũng như thể hiện tinh thần dân tộc người Việt, “Công đoạn khó nhất đó là từ việc dịch nghĩ cho sát, cho hay, thể hiện được hết cái ý tứ trong thơ còn phải hiểu được nỗi lòng của từng câu chữ trong đó” – ông Kinh cho biết. Hiện ông Kinh cũng đang bắt tay vào thêu những bài thơ nổi tiếng của các thi nhân trong nước như: Hồ Xuân Hương, bà Huyện Thanh Quan, Hàn Mạc Tử…

“Mỗi bức tranh thêu tôi phải mất hơn 2 tháng mới hoàn thành trong đó có những bức do bị lỗi chữ, lỗi dịch, lỗi chỉ… chỉ cần có tì vết là tôi phải bắt đầu lại từ đầu của công đoạn thêu”, ông Kinh nói. Trong số bức tranh thêu bằng hơn 10 thứ tiếng, ông Kinh không giấu vẻ mãn nguyện, tâm đắc nhất với bức tranh thêu bằng tiếng Việt bởi ông đã nắm được cái hồn thực sự của bài thơ qua tranh. Ông cũng đang ấp ủ dự định sẽ tổ chức triển lãm những bức tranh thơ thêu trên tranh này để giới thiệu rộng rãi cho công chúng được xem và có những góp ý để ông tiếp tục hoàn thiện hơn.