Chèo thờ sẽ chỉ để... thờ! (Kỳ 2)

Để minh chứng cho nhận xét này, chúng tôi đã thỉnh xin bốn nghệ nhân là các cụ Lê Huy Dược (87 tuổi), cụ Lê Thị Trản (94 tuổi), cụ Lê Thị Ty (86 tuổi) và bà Nguyễn Thị Dụng (57 tuổi) hợp sức diễn lại một vở trong bốn vở kể trên để ghi âm thì được các cụ đồng ý ngay. Tuy nhiên, cứ được vài câu, người thì dừng trống, người thì gác mõ ậm ờ vỗ mu bàn tay vào thái dương bôm bốp. Thậm chí, ngay cả khi phải nhờ đến chiêu “nhắc chèo”, (người này nếu quên mà người khác nhớ thì nhắc hộ) mà các cụ vẫn không thể hát hoàn hảo được một vở Lưu Quân Bình, nghe nói dài chỉ hơn 10 phút.

Hỏi bà Dụng: “Nghe chừng thấy các cụ hát chèo nhà mình khó quá, nó thật sự khó hát lắm sao?” Bà Dụng gật đầu: “Đúng thế. So với chèo nơi khác đệm bằng “i” để luyến láy cho óng mượt câu hát thì chèo làng Mưng lại dùng “a” ở mỗi đoạn, mỗi câu. Văn trong kịch sử dụng các thể thơ 6/8, thơ 8 chữ cùng những đoạn văn xuôi đối thoại, nhưng phần lớn là sử dụng thể thơ bốn chữ. Thứ nữa là, chèo làng Mưng mặc dù có sử dụng một số làn điệu chèo đồng bằng Bắc Bộ như nói lối, nói sử, hát cách, nhưng chủ yếu sử dụng các làn điệu mang sắc thái địa phương như: Vãn lên đường, Vãn tuyết sương, Vãn khổng, Hát chú tiếu, Hát than, Đào lí một cành, Đò đưa, Nói nhịp một, Hát lão say ... nên khi hát cũng khó vì dù sao người xứ Thanh nói là một đằng nhưng trong hát, ngôn ngữ hay ngữ điệu vẫn phải “như người Hà Nội”.

Trong 28 làn điệu và 4 tấn (vở) chèo làng Mưng, dù phảng phất một số âm điệu giống với chèo nơi khác nhưng tìm hiểu kỹ thì đều mang tính hoàn chỉnh như một ca khúc và tất cả chúng đều mang âm điệu của dân ca Thanh Hoá. Nhạc cụ gõ chủ yếu là trống làm chức năng giữ “trọn bộ chèo Mưng” nhưng vì “bất mãn” khi nom lũ trẻ làng biến chèo quý thành “tam sao thất bản” nên đã đốt sạch, trong đầu chỉ nhớ được phần nào. Các cụ còn sống, nghĩa là chèo Mưng còn sống, nhưng “chỉ sống được” nhờ vào sự lắp ghép từ “những mảnh vụn trí nhớ” của những bộ não đều gần trăm năm tuổi thì liệu rằng, ai dám chắc những điệu chèo quý của làng sẽ được lưu truyền mãi mãi? Một nghệ nhân mất đi, đồng nghĩa sẽ thêm một miếng chèo “bị phân mảnh, vỡ vụn”, mất đi theo. Và nếu như thế, chèo thờ làng Mưng, dù quý đến mấy, có giá trị cỡ nào, kết cục cũng chỉ là những huyền sử u buồn, chỉ là một dấu tích văn hóa để dân làng... “thờ” trong tâm trí nếu như chúng ta vẫn còn... thờ ơ với nó!?

Cần chính sách hỗ trợ nghệ nhân

Chúng ta không nên đỗ lỗi cho thời cuộc khi đất nước bước vào hội nhập, với nền kinh tế phát triển và sự bùng nổ của truyền thông, thông tin, trào lưu của dòng nhạc hiện đại đang ngày càng lấn át, làm cho nghệ thuật chèo truyền thống nói riêng như: tuồng, quan họ, cải lương... nói chung và nghệ thuật chèo thờ làng Mưng nói riêng bị mai một, thậm chí là “chết hẳn”.

Ai người làng Mưng cũng đều nhận thức được rằng chèo thờ làng Mưng (cũng giống như chèo Tàu ở Đan Phương, Hà Nội mà TT&VH đã phản ánh) không phải là loại chèo để đưa lên diễn trên sân khấu, đi lưu diễn hàng ngày, “chạy sô” hàng đêm. Việc sân khấu hóa chèo thờ là một điều tối kỵ nếu không muốn nói là một sự xúc phạm đến tín ngưỡng, tập tục bao đời của lãng xã nơi đây. Chèo thờ là loại chèo chỉ để hầu thánh, không yêu cầu phải có khán giả mới mở hội bởi mỗi khi có hội thì khắc người dân cũng tự tụ về xem hội, cũng được tận thưởng các màn diễn, các làn điệu chèo hay như các loại hình nghệ thuật truyền thống khác...