'Cắt gọt' sách của Agatha Christie có hợp lý?

Tiểu thuyết gia trinh thám lừng danh Agatha Christie là tác giả ăn khách mới nhất bị chỉnh sửa lại các tác phẩm để phù hợp với các vấn đề nhạy cảm ngày nay như loại bỏ các thuật ngữ phân biệt chủng tộc.

Làn sóng chỉnh sửa lại từ "các độc giả nhạy cảm" đang là vấn đề nóng trên văn đàn toàn cầu. Trong khi nhiều người kêu gọi tiến hành quyết liệt hơn, không ít người lại phản đối cách làm này.

Chỉnh sửa tỉ mỉ

Agatha Christie là nhà văn có tác phẩm bán chạy nhất mọi thời đại trong thể loại trinh thám, với từ 2 tới 4 tỷ cuốn được bán ra trên toàn cầu. Bà cũng là người khai sinh ra 2 thám tử lừng danh là Hercule Poirot và cô Jane Marple.

Lừng lẫy suốt hơn 1 thế kỷ nay, những tác phẩm của Christie hiện đang bị xem xét lại cho phù hợp với thời đại. Những vụ án của thám tử Poirot và cô Marple do Christie chắp bút đã trải qua quá trình chỉnh sửa. Trong đó, các đoạn văn gốc được viết lại hoặc xóa bỏ trong ấn phẩm mới được công ty HarperCollins xuất bản. Những ấn phẩm này đã được phát hành từ năm 2020 hoặc chuẩn bị phát hành. Người trong cuộc cho biết ấn phẩm mới chủ yếu dành cho những độc giả "nhạy cảm".

Đã có nhiều thay đổi trong các tác phẩm sáng tác từ năm 1920 tới 1976của Christie, với những đoạn văn miêu tả, lăng mạ hoặc đề cập tới sắc tộc phải thay đổi - đặc biệt là đối với các nhân vật không tới từ nước Anh. Từ vựng trong các tác phẩm cũng phải thay đổi. Ví dụ, thuật ngữ "Oriental" (chỉ người phương Đông với thái độ miệt thị) đã bị xóa bỏ, cùng với các từ miêu tả chủng tộc khác.

Điển hình, trong cuốn tiểu thuyết năm 1937Death On The Nile của bà có1 đoạn miêu tả một người hầu da đen cười toe toét vì anh ta hiểu mình cần phải giữ im lặng về vụ tai nạn. Ngày nay, đoạn này không còn là anh chàng da đen cười nữa mà chỉ đơn giản là một người đàn ông "gật gù". Những đề cập tới người Nubia thuộc châu Phi cũng bị cắt bỏ, với "người chèo thuyền người Nubia" nay chỉ còn là "người chèo thuyền".

Tương tự, đoạn nhân vật bà Allertonthan phiền về đám trẻ em quấy rầy mình, rằng "Chúng quay lại và nhìn chằm chằm. Và mắt chúng mới kinh tởm làm sao, cả mũi nữa. Và tôi không tin là mình thật sự thích trẻ con" nay chỉ còn là "Chúng quay lại và nhìn chằm chằm. Và tôi không tin mình thật sự thích trẻ con".

Còn trong phiên bản mới của cuốn A Caribbean Mystery (1964), người kể chuyện ca ngợi "hàm răng trắng đáng yêu" của một nhân viên khách sạn ở Tây Ấn. Điều này cũng bị loại bỏ, cùng các tham chiếu tương tự về "răng đẹp".Cũng trong cuốn sách này, sẽ không còn đoạn miêu tả nữ nhân vật với "thân mình của cẩm thạch đen mà một nhà điêu khắc hẳn sẽ mê". Một đoạn trong đó một nhân vật không nhìn thấy phụ nữ da đen trong bụi cây vào ban đêm đã bị xóa bỏ. Những từ "mọi đen" cũng không còn, cả trong nền cảnh hay những đoạn hội thoại giữa các nhân vật của Christie.

Hoặc, cuốn tiểu thuyết đầu tay năm 1920 của Christie,The Mysterious Affair At Styles đãsửa đổi nhiều đoạn như bình luận của thám tử Poirot rằng một nhân vật khác "chắc chắn không phải Do Thái" bị xóa bỏ. Một phụ nữ được miêu tả là "kiểu gypsy" giờ chỉ còn là "một phụ nữ trẻ".Rồi trong tuyển tập truyện ngắn gốc năm 1979 Final Cases And Two Other Stories, Christie viết về một thẩm phán giận dữ đúng với "tính khí Ấn Độ của ông ta". Giờ chỉ còn là "tính khí của ông ta". Các tham chiếu về "bản địa" được gỡ bỏ hoặc thay bằng "địa phương".

Đáng nói, các chỉnh sửa bao gồm cả những độc thoại nội tâm của các nhân vật lừng danh như cô Marple hay thám tử Poirot.

Những tranh luận đa chiều

Chỉnh sửa sách của Agatha Christine là một phần của hiện tượng "những độc giả nhạy cảm", xuất hiện tương đối gần đây trong lĩnh vực xuất bản, thu hút được sự chú ý rộng rãi trong 2 năm qua. Những độc giả này sẽ kiểm tra các ấn phẩm mới và cũ hơn để tìm ra ngôn ngữ và miêu tả có khả năng gây khó chịu, đồng thời nhằm mục đích cải thiện sự đa dạng trong ngành xuất bản.

Ồn ào lớn đầu tiên gắn với câu chuyện này diễn ra vào tháng trước, khi sách của tác giả viết truyện thiếu nhi rất được yêu thích là Roald Dahl bị chỉnh sửa. Khi in sách của Dalh, nhà xuất bản Puffinđã thuê những "độc giả nhạy cảm" để chỉnh sửa/xóa bỏ những từ bị cho là xúc phạm, nhằm đảm bảo sách "có thể tiếp tục được tất cả mọi người yêu thích ngày nay".

Những xúc phạm này bao gồm cả về ngoại hình của các nhân vật, chẳng hạn như các từ "béo" (được thay thế bằng "to lớn") và "xấu xí", cũng như các đề cập bài Do Thái, chẳng hạn như mũi to của các nhân vật trong The Witches.Các thuật ngữ trung lập về giới tính cũng được thêm vào - như Oompa Loompas trong Charlie And The Chocolate Factory từng là "người đàn ông nhỏ bé" thì nay là "người nhỏ bé".

Ngay sau đó, tác giả James Bond Ian Fleming cũng bị "sờ gáy". Để đánh dấu 70 năm xuất bảnCasino Royale, cuốn sách đầu của Fleming về điệp viên người Anh 007, một bộ đầy đủ các câu chuyện hấp dẫn sẽ được tái bản. Lần này, chúng kèm theo một tuyên bố: "Cuốn sách này được viết vào thời điểm mà các thuật ngữ và thái độ bị độc giả hiện đại có thể coi là xúc phạm vẫn còn phổ biến".

Nhìn chung, các thay đổi thường là để loại bỏ ngôn ngữ phân biệt chủng tộc hay kỳ thị giới. Trong Live And Let Die, bình luận của Bond rằng những tên tội phạm châu Phi trong ngành buôn vàng và kim cương là "những thằng cha khá tuân thủ pháp luật, tôi nghĩ vậy, trừ khi họ uống quá nhiều" giờ bị đổi thành "những thằng cha khá tuân phủ pháp luật tôi nghĩ vậy". Độc giả cũng sẽ không còn đọc được những lời mỉa mai "những phụ nữ ngốc nghếch" hay gọi đồng tính luyến ái là "khuyết tật cứng đầu".

Gia đình Fleming cho biết: "Một số từ ngữ phân biệt chủng tộc có thể gây xúc phạm lớn vào hiện nay và làm giảm sự thích thú từ độc giả, đã được thay đổi, trong khi sách vẫn giữ được hết sức có thể văn phong gốc".

Quyết định này đã gây tranh cãi lớn ở Anh cũng như người hâm mộ Bond khắp thế giới. Phía ủng hộ chỉ ra rằng mọi thứcần quyết liệt hơn, bởi những đề cập tới người da đen đã được viết lại, tuy nhiên, các thuật ngữ chế giễu dân tộc khác, như Đông Á, vẫn còn trong sách. Về bản chất, sửa đổi vài chỗ không làm thay đổi được thái độ chung của Bond là phân biệt giới tính.

Ngược lại, tác giả nổi tiếng Salman Rushdie gọi những thay đổi này là "kiểm duyệt vô lý".Ngay cả Vương hậu Anh cũng can thiệp.Bà Camilla, vợ vua Charles III, đã kêu gọi các tác giả "hãy giữ sự trung thực với tiếng gọi trong mình, đừng để bị cản trở bởi những người muốn hạn chế quyền tự do ngôn luận hay trí tưởng tượng của bạn".

Với trường hợp những cuốn sách thiếu nhi của Roald Dahl, dưới sự gợi ý của Vương hậu, nhà xuất bản Penguin Random House sẽ tung 2 phiên bản, 1 gồm các nội dung gốc. Tương tự, nhà xuất bản Ian Fleming, cũng kêu gọi độc giả "tự quyết định" chọn phiên bản nào.