Ngày 1/12, Oxford University Press - đơn vị phát hành Từ điển tiếng Anh Oxford - công bố "rage bait" (tạm dịch: "mồi giận") là Từ của năm 2025.

"Rage bait" được định nghĩa là những nội dung trực tuyến cố ý thiết kế để kích động sự phẫn nộ, gây khó chịu, khiêu khích hoặc xúc phạm, nhằm thúc đẩy tương tác, tăng lượt truy cập cho website hoặc tài khoản mạng xã hội.

Việc tần suất sử dụng thuật ngữ này tăng gấp ba lần trong 12 tháng qua cho thấy một thực tế đáng lo: Internet đang chuyển từ "câu tò mò" sang "câu giận dữ".

Nếu năm 2024, Oxford chọn "brain rot" - "thối não" - để mô tả tình trạng kiệt quệ tinh thần vì lướt mạng vô thức, thì "mồi giận" của 2025 là bước tiếp theo của vòng xoáy ấy.

Như Chủ tịch Oxford Languages Casper Grathwohl nhận định, "phẫn nộ kích thích tương tác, thuật toán khuếch đại điều đó và việc tiếp xúc liên tục khiến chúng ta kiệt quệ tinh thần. Đó không chỉ là vấn đề ngôn ngữ, mà là lời cảnh báo về một trạng thái văn hoá đang hình thành trên không gian mạng toàn cầu".

Trong bối cảnh đó, câu hỏi đặt ra cho văn hoá mạng Việt Nam là: Chúng ta chấp nhận "mồi giận" như một phần tất yếu của đời sống số, hay chủ động kiến tạo một không gian khác - lành mạnh hơn, nhân văn hơn?

Câu trả lời không chỉ nằm trên trang giấy của các từ điển, mà đang được thể hiện bằng những lựa chọn hằng ngày và những hành động cụ thể, trong đó có những nỗ lực đáng chú ý từ phía cơ quan quản lý văn hoá.

Người dùng Internet trong trường hợp này vừa là nạn nhân, vừa là "đồng phạm". Nạn nhân - vì liên tục bị kéo vào môi trường thông tin nhiễu loạn, tiêu cực, dễ hoang mang và mất niềm tin. "Đồng phạm" - vì mỗi cú nhấp chuột, mỗi dòng bình luận giận dữ, mỗi lần chia sẻ kèm lời lăng mạ lại là một sự "tiếp tay" cho loại nội dung ấy tiếp tục được sinh sôi.

Không ít người trong giới sáng tạo nội dung cho rằng, để tồn tại trên nền tảng số, họ phải quan tâm tới lượt xem, thời gian xem, tương tác. Và con đường ngắn nhất để có những con số đó, không ít khi là "mồi giận": khơi lại các vết thương xã hội, khai thác nỗi đau cá nhân, lan truyền thông tin độc hại chưa được kiểm chứng, dựng lên những xung đột không cần thiết... Không gian mạng khi ấy không còn là nơi chia sẻ kiến thức, lan toả cảm hứng, mà trở thành bãi chiến trường của những cơn bão phẫn nộ nối tiếp nhau.

Nhưng văn hoá mạng không phải thứ "trời cho", càng không phải sản phẩm duy nhất của thuật toán. Nó là kết quả của lựa chọn - của người dùng, của nhà sáng tạo, của nền tảng công nghệ và của những chủ thể định hướng văn hoá. Bên cạnh chế tài, điều không kém phần quan trọng là tạo ra các không gian, biểu tượng, cơ chế tôn vinh để nội dung tích cực có cơ hội "lên tiếng" mạnh mẽ hơn.

Chính trong bối cảnh "mồi giận" trở thành từ khoá của năm, việc Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch chỉ đạo tổ chức Ngày hội Sáng tạo nội dung số Việt Nam 2025 (Vietnam iContent 2025) và Giải thưởng Sáng tạo nội dung số Việt Nam - Vietnam iContent Awards 2025 mang chủ đề "Rạng rỡ Việt Nam" có thể được xem như một câu trả lời mềm nhưng rõ ràng của Việt Nam trước xu hướng toàn cầu ấy.

Vietnam iContent 2025 thu hút hơn 100 hồ sơ đề cử, hơn 500.000 lượt bình chọn trong 2 tháng. Những con số ấy cho thấy công chúng Việt Nam không hề thờ ơ với nội dung tử tế; ngược lại, họ sẵn sàng đồng hành với các sản phẩm chất lượng, giàu cảm hứng nếu được nhìn thấy và được gọi tên.

Quan trọng hơn, giải thưởng này gửi đi một thông điệp rõ ràng qua hệ giá trị mà nó lựa chọn tôn vinh. Các hạng mục thuộc ba nhóm - Nhà sáng tạo số, Sản phẩm số, Vì cộng đồng - cùng những giải bổ sung như Bài hát đặc biệt của năm, Sự kiện đặc biệt của năm, Nhà sáng tạo nội dung đột phá đã phác hoạ loại nội dung mà xã hội mong muốn nhìn thấy nhiều hơn trên không gian số.

Ở nhóm Vì cộng đồng, những cái tên như dự án Trạm phóng tương lai, ca sĩ Hoà Minzy hay nhà sáng tạo "Vĩnh thích ăn ngon" được vinh danh vì biết dùng nền tảng số để huy động nguồn lực, hỗ trợ người yếu thế, cải tạo điểm trường, xây dựng không gian học tập truyền cảm hứng. Cùng là livestream, cùng là video ngắn, nhưng thay vì "mồi giận", đó là những sự sẻ chia, lòng nhân ái với những năng lượng tích cực....

Ở nhóm Sản phẩm số, các hạng mục như "Âm nhạc truyền cảm hứng", "Video truyền cảm hứng", "Chương trình truyền hình truyền cảm hứng", "Hiện tượng số của năm" tiếp tục khẳng định định hướng ấy. Những tác phẩm như Bắc Bling, Còn gì đẹp hơn, Anh trai vượt ngàn chông gai, Chiến sĩ quả cảm, Gia đình Haha… chinh phục khán giả không phải bằng gây sốc, mà bằng lòng tự hào, lòng trắc ẩn, niềm tin yêu cuộc sống.

Đặc biệt, Viết tiếp câu chuyện hoà bình của nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung được trao "Bài hát đặc biệt của năm" - một ca khúc gây "sốt" trên mạng xã hội nhờ thông điệp hoà bình và cảm xúc chân thành.

Ở nhóm Nhà sáng tạo số, việc Khoai Lang Thang lần thứ hai được vinh danh "Nhà sáng tạo nội dung của năm" càng cho thấy một điều: xã hội vẫn dành vị trí xứng đáng cho "content tử tế". Những thước phim giản dị về người bán vé số, người nông dân, những phận người lặng lẽ trên khắp nẻo đường Việt Nam đã chạm được tới trái tim công chúng, không cần tới phát ngôn gây sốc hay tranh cãi gay gắt.

Đặt cạnh khái niệm "rage bait", đó là lời khẳng định: không phải cứ muốn viral là phải gọi dậy cơn giận dữ; sự xúc động và nhân ái cũng có sức lan toả mạnh mẽ nếu được thể hiện sáng tạo và chất lượng.

Cùng một hạ tầng số, cùng một thuật toán, nhưng nếu "mồi giận" khai thác cơn phẫn nộ, thì những trường hợp vừa nêu chứng minh rằng chúng ta hoàn toàn có thể nuôi dưỡng một môi trường khác: môi trường của sẻ chia, cảm hứng và niềm tin.

Tất nhiên, một giải thưởng, dẫu quy mô tới đâu, cũng không thể ngay lập tức xoá bỏ "rage bait" khỏi đời sống số. Nhưng nó có thể đóng vai trò như một "bộ lọc mềm" của văn hoá - lọc ra những giá trị tích cực giữa hỗn độn thông tin, đặt spotlight lên những người kể chuyện tử tế để họ trở thành hình mẫu cho thế hệ sáng tạo nội dung tiếp theo.

Để "mồi giận" không lấn át không gian mạng, nỗ lực cần đến từ nhiều phía. Nhà sáng tạo nội dung cần dám từ chối con đường dễ dãi là khai thác giận dữ và nỗi đau, để tìm đến sự bền vững qua chất lượng, qua giá trị nhân văn. 

Người dùng cần ý thức hơn về "quyền lực view" của mình: mỗi cú click, mỗi lượt share là một sự lựa chọn cho kiểu Internet mà chúng ta muốn sống cùng. Và các cơ quan quản lý cần tiếp tục những sáng kiến như Vietnam iContent, đồng thời phối hợp với các nền tảng để hạn chế dần nội dung độc hại, tăng ưu tiên cho nội dung tích cực.

Khi những câu chuyện như Viết tiếp câu chuyện hoà bình, như Trạm phóng tương lai, như hành trình giản dị của một chàng trai mang tên Khoai Lang Thang tiếp tục được kể và được tôn vinh, chúng ta có quyền tin rằng: giữa cơn bão "rage bait", vẫn có một Việt Nam "rạng rỡ" đang âm thầm toả sáng trên không gian số.