Cách đây 30 năm... khi Nagisa Oshima "ra mắt" điện ảnh phương Tây

Phim tình yêu không có đàn bà  

Khi Nagisa Oshima đoạt giải đạo diễn tại LHP Cannes 1978 với phim Empire The Passion (Kiềm chế thú đam mê), ông bắt đầu tạo được sự chú ý của điện ảnh phương Tây. Nhà sản xuất trẻ người Anh Jeremy Thomas khi triển khai dự án phim đề tài Thế chiến thứ 2 giữa Nhật và Anh lập tức mời Nagisa Oshima ngồi ghế đạo diễn.

Merry Christmas Mr.Lawrence có tựa tiếng Nhật là Giáng sinh trên chiến trường (trong nhiều ấn bản phát hành tại châu Âu còn có tựa là Furyo - Tù binh chiến tranh). Bộ phim lấy bối cảnh một trại tù binh ở Java, Indonesia năm 1942. Đạo diễn Oshima và nhà báo Paul Mayersberg viết kịch bản dựa theo cuốn tiểu thuyết The Seed And The Sower (Người gieo hạt giống) của Laurens Van Der Post - một cựu binh Anh biết nói tiếng Nhật từng bị buộc phải đầu hàng quân Nhật trong một sứ mệnh đặc biệt ở Java trong Thế chiến thứ 2.

Đạo diễn Nagisa Oshima

Merry Christmas Mr. Lawrence là mối quan hệ đối lập của những người đàn ông trong chiến tranh. Một bên là tù binh hỗn hợp Anh và New Zealand mà đại diện là đại tá Anh, John Lawrence (Tom Conti đóng) - tù binh duy nhất trong trại tù có thể nói được tiếng Nhật - và thiếu tá người New Zealand, Jack Celliers (David Bowie) - một thủ lĩnh bẩm sinh. Cả hai đều tóc vàng, ốm, hơi nói ngọng và đều có suy nghĩ trái ngược với những người khác về chiến tranh. Phía bên kia là các chỉ huy nhà tù người Nhật: Đại úy Yonoi (Ryuichi Sakamoto) - viên chỉ huy trẻ tuổi, đẹp trai của trại tù binh, người có một niềm tin mãnh liệt vào luật võ sĩ đạo - và trung sĩ Hara (Takeshi Kitano) - một kẻ hung ác cục súc, vừa khinh rẻ nhưng cũng vừa nể phục đại tá Lawrence… Các nhân vật trong phim đã chuyển tải được mối quan hệ phức tạp tồn tại giữa những kẻ giam cầm và những người bị giam cầm…, đưa đến một đoạn kết cảm động của những kẻ từng coi nhau là kẻ thù sau chiến tranh.

Merry Christmas Mr.Lawrence đã được so sánh với kiệt tác The Bridge on the River Kwai (Cầu sông Kwai) của đạo diễn Anh, David Lean. Cả 2 phim đều có bối cảnh Thế chiến thứ 2 và diễn ra trong một trại tù binh của Nhật ở châu Á. Khác nhau duy nhất là Merry Christmas Mr.Lawrence không có bóng dáng đàn bà, mà thay bằng chuyện đồng tính luyến ái trong trại tù. 

Nhân vật thiếu tá Jack Celliers trong phim được dựa theo tạo hình và diễn xuất của ngôi sao Peter O’Toole trong siêu phẩm điện ảnh Lawrence of Arabia (1962) của David Lean. Vào thời điểm đó David Bowie là một ngôi sao nhạc rock nổi tiếng thế giới và bước đầu lấn sân sang điện ảnh, còn Oshima thì nhận thấy ở anh có “một tinh thần nội tại không thể hủy diệt được”, rất phù hợp khí phách của một tù binh không chịu khuất phục. Và sau này Bowie cho thấy mình đóng vai một thủ lĩnh bẩm sinh trong Merry Christmas Mr.Lawrence như một ngôi sao điện ảnh bẩm sinh. Anh diễn xuất rất tự nhiên, linh hoạt và lôi cuốn.

Một vai diễn quan trọng khác của phim là viên đại úy trẻ tuổi Yonoi. Đạo diễn Oshima hình dung Yonoi phải trông giống nhà văn Nhật từng 3 lần được đề cử Nobel Văn chương, Yukio Mishima. Lựa chọn cuối cùng là Ryuichi Sakamoto, ngôi sao trong nhóm nhạc điện tử tiên phong Nhật Yellow Magic Orchestra, anh có nét lưỡng tính mà Oshima cần. Không chỉ làm diễn viên, Ryuichi Sakamoto còn sáng tác nhạc nền, ca khúc và hát ca khúc của chính mình trong phim… Vậy là Merry Christmas Mr.Lawrence quy tụ hai ngôi sao, không phải của điện ảnh, mà của âm nhạc, một từ phương Đông và một từ phương Tây.

Toàn những chuyện chỉ Oshima dám làm

Merry Christmas Mr.Lawrence được quay chính tại Auckland (New Zealand), và Rarotonga (quần đảo Cook) giả làm bối cảnh ở Java, Indonesia… Trái với thông lệ, Oshima quay bộ phim mà không in tráng bản nháp để xem tham khảo. Sau khi quay xong, phim được lấy ra khỏi camera và đem thẳng ra bưu điện, bọc kín bằng giấy màu nâu rồi gửi sang Nhật in tráng - đây là một điều rất mạo hiểm mà ở phương Tây không ai dám làm! Nhà biên tập của Oshima tại Nhật sẽ ráp nối thành một bản in nháp trong vòng 4 ngày trước khi Oshima về tới Nhật.

Trong thời gian quay bộ phim, Bowie kinh ngạc vì Oshima cho xây một trại tù rộng khoảng 8.000 đến 12.000m2 trên hòn đảo Polynesia hẻo lánh ở vùng Rarotonga, nhưng toàn cảnh trại tù này hầu như không hề được quay trên phim. Ông kể Oshima “chỉ quay chút ít ở các góc của trại. Lúc đó tôi nghĩ đó là một sự lãng phí, nhưng khi xem bộ phim, nó hoàn toàn có tác dụng mạnh - hoàn toàn chắc chắn là bạn có thể cảm nhận về một trại tù ở đó”.

Trước đó, chủ đề đồng tính luyến ái trong các trại tù binh thời Thế chiến thứ 2 đã từng xuất hiện trong bộ phim Anh The McKenzie Break (1970). Nó cũng không phải là yếu tố chính trong nội dung của Merry Christmas Mr.Lawrence. Nhưng cách mô tả khéo léo rất nghệ thuật của Oshima về chủ đề nhạy cảm này, khiến bộ phim được quan tâm nhiều hơn. Ca khúc chính trong phim có tựa là Forbidden Colours (Màu cấm), ám chỉ tới cuốn tiểu thuyết của Yukio Mishima, trong đó có một chủ đề về sự xung khắc của đồng tính luyến ái với các lý tưởng của người võ sĩ đạo. Đây cũng là một trong số ít các bộ phim về tù binh, trong đó đào tẩu hay nỗ lực đào tẩu không phải là tình tiết hay yếu tố nổi bật trong phim.

Bộ phim đánh dấu lần đầu tiên ca, nhạc sĩ Ryuichi Sakamoto đóng phim. Sau này tuy ông không hài lòng khi xem lại diễn xuất của mình, nhưng bù lại nhạc nền và ca khúc đặc trưng do ông sáng tác rất đáng chú ý. Nó được xem là bước ngoặt làm thay đổi hoàn toàn sự nghiệp của Sakamoto, giúp nhạc của ông trở nên nổi tiếng khắp thế giới. Merry Christmas Mr.Lawrence tham dự LHP Cannes năm 1983. Nhạc nền của Sakamoto đã mang về cho bộ phim giải BAFTA Nhạc nền hay nhất.

Năm 1987, Ryuichi Sakamoto tái thực hiện kỳ tích hiếm hoi (vừa đóng phim vừa soạn nhạc nền cho phim) trong bộ phim The Last Emperor (Vị hoàng đế cuối cùng), đoạt 9 giải Oscar - trong đó có giải Nhạc phim hay nhất.