Đội tuyển U22 Việt Nam vừa có chiến thắng trước nước chủ nhà Trung Quốc tại Cúp giao hữu Panda 2025. Đây là chiến thắng thứ 2 của U22 Việt Nam trước U22 Trung Quốc kể từ sau lần đầu tiên hồi năm 2019.

Tuy nhiên, điều đó chưa phản ảnh một thực tế là trong các giải đấu giao hữu mà các đội trẻ Việt Nam tham dự trên đất Trung Quốc trong thời gian gần đây, chúng ta luôn có các kết quả tốt trước đội tuyển quốc gia tỷ dân.

Điều đó không chỉ là câu chuyện của phong độ hay lứa cầu thủ, mà là sự phản chiếu từ 2 nền bóng đá đang đi trên 2 hướng hoàn toàn khác: một bên loay hoay trong khủng hoảng, và một bên đang chậm mà chắc đi lên từ nền tảng giải vô địch quốc gia.

1. Không giống như trường hợp của Ấn Độ, một quốc gia đông dân tỷ người khác, là nơi mà bóng đá không phải môn thể thao số một, sự sa sút của bóng đá Trung Quốc vẫn là một "hiện tượng bí ẩn" đối với thế giới. Bởi họ đã làm gần như tất cả mọi điều mà một nền bóng đá có khát vọng vươn tầm thế giới có thể nghĩ đến.

Từ việc ồ ạt nhập tịch cầu thủ khắp nơi, Elkeson, Alan Carvalho, Fernando hay Tyias Browning, cho đến việc chi hàng trăm triệu USD để chiêu mộ những ngôi sao châu Âu xế chiều như Oscar, Tevez, Hulk, Paulinho, Demba Ba…

Trong một giai đoạn, Chinese Super League từng là "miền đất hứa" của các cầu thủ từng chơi ở Ngoại hạng Anh hay La Liga. Họ còn mời cả những HLV hàng đầu như nhà vô địch World Cup Marcelo Lippi, Sven Goran-Eriksson, hay Fabio Cannavaro về dẫn dắt.

Không dừng ở đó, Trung Quốc còn đưa hàng loạt cầu thủ trẻ sang châu Âu, đặc biệt là Tây Ban Nha, thông qua các CLB mà doanh nghiệp nước này sở hữu, với kỳ vọng học hỏi từ hệ thống đào tạo tiên tiến. Tất cả đều được đặt trong chiến lược dài hơi, gắn liền với tầm nhìn chính trị khi Chủ tịch Tập Cận Bình công khai bày tỏ "giấc mơ 3 bước": đưa Trung Quốc dự World Cup, đăng cai World Cup và cuối cùng là vô địch World Cup.

Nhưng sau hơn 2 thập niên, thành quả duy nhất của bóng đá Trung Quốc vẫn chỉ là tấm vé dự World Cup 2002, một giải đấu mà đội tuyển Trung Quốc được góp mặt một phần lớn là vì Nhật Bản và Hàn Quốc, 2 nước chủ nhà, không phải thi đấu vòng loại. Từ đó đến nay, bóng đá Trung Quốc chưa từng đến gần giấc mơ ấy thêm lần nào.

Hiện tại, đội tuyển Trung Quốc đứng thứ 93 trên bảng xếp hạng FIFA, tức là ở nhóm ngang ngửa với Việt Nam và Thái Lan. Trong khi các CLB Trung Quốc từng khiến cả châu Á khiếp sợ một thời, như Guangzhou Evergrande hay Shanghai SIPG, giờ dần suy yếu, nợ nần, giải thể hoặc rớt hạng. Những trận thua của họ trước các CLB Việt Nam ở các giải châu Á không còn là bất ngờ, mà đã trở thành điều bình thường.

Bí ẩn sa sút của bóng đá Trung Quốc được lý giải với rất nhiều nguyên nhân. Nạn tham nhũng của một bộ phận quan chức, tệ nạn mua bán tỷ số ở các cầu thủ… được viện dẫn như những điểm yếu khiến bóng đá Trung Quốc không trở thành người khổng lồ như kỳ vọng.

Tuy nhiên, điều dễ nhận thấy nhất đó là thứ hạng khá thấp của giải vô địch quốc gia Trung Quốc (Chinese Super League). Theo bảng "Sức mạnh Opta" (Opta Power Rankings) thì giải đấu số 1 Trung Quốc hiện chỉ có hạng 102 thế giới, gần ngang với Thai League (110) và V-League (126), kém rất xa so với giải đấu số 1 châu Á J-League 1 (18) và K-League (35). Thậm chí, giải đấu của Trung Quốc còn kém hơn J-League 2 (69).

Bảng xếp hạng này được thống kê dựa trên chỉ số trung bình của các CLB thuộc giải đấu, qua đó cũng phản ảnh chân thực hơn sức mạnh của một nền bóng đá so với bảng xếp hạng FIFA. Điều này cho thấy vấn đề không nằm ở đội tuyển quốc gia, mà ở cấu trúc bên dưới: chất lượng cầu thủ, năng lực quản trị CLB, tính cạnh tranh của giải đấu.

Một nền bóng đá chỉ mạnh khi giải VĐQG có thể sản sinh cầu thủ giỏi, tạo môi trường thi đấu khốc liệt, có cơ chế tài chính minh bạch và quản lý chuyên nghiệp. Bóng đá Trung Quốc yếu từ trong yếu ra chứ không phải vấn đề của riêng đội tuyển quốc gia. Đây cũng là sự lý giải đúng đắn nhất cho việc các đội U của Trung Quốc trong thời gian gần đây không thể thắng nổi các tuyển trẻ của Việt Nam.

Một thực tế khác: Toàn bộ các đội bóng châu Á đã lấy suất dự World Cup 2026 cũng như 2 đội đang đá play-off là UAE và Iraq đều có thứ hạng của giải VĐQG cao hơn giải của Trung Quốc.

Tầm quan trọng của giải VĐQG chưa bao giờ có sự thừa nhận nào chính xác đến thế. Đó là gốc rễ của mọi sự phát triển, tham vọng hay cả những giấc mơ. Bóng đá Trung Quốc thất bại không phải vì thiếu tiền, mà vì không có một hệ sinh thái bóng đá đủ mạnh.

2. Theo bảng xếp hạng "Sức mạnh Opta" mới nhất của tuần này, V-League của Việt Nam đã lần đầu tiên vươn lên đứng hạng 2 Đông Nam Á, chỉ kém vài bậc so với Thai-League, vượt qua các giải Indonesia Super Liga và Malaysia Super League. Đội CAHN là một trong 4 CLB của Đông Nam Á (2 của Thái Lan và 1 của Malaysia) lọt vào Top 1.000 thế giới.

Đặt trong bối cảnh mà hầu hết các quốc gia Đông Nam Á đang đứng trước ngã ba đường: Nhập tịch hay phát triển nội lực, thì dù các con số này chưa nói lên quá nhiều, nó cho thấy tín hiệu đáng mừng: bóng đá Việt Nam đang đi đúng hướng. So với cách đây hơn 10 năm, V-League đã thay đổi rất nhiều. Cuộc đua vô địch hình thành tốp 4-5 đội cạnh tranh thay vì nằm trong sự thống trị tuyệt đối của Hà Nội FC. Các CLB cũng đã rút ngắn được khoảng cách với những đội hàng đầu châu Á.

Nói cách khác, từ bài học của bóng đá Trung Quốc và so với những nền bóng đá đang chạy theo xu hướng nhập tịch bất chấp hậu quả như Indonesia hay Malaysia, chúng ta có thể cảm thấy mình may mắn hơn khi vẫn còn trong tay một chọn lựa rất gần gũi: Đầu tư vào hệ thống giải vô địch quốc gia, xem đó là trụ cột chiến lược.

Cũng cần nhìn lại sự phát triển của Thai League, nơi các CLB được vận hành chuyên nghiệp, có hệ thống đào tạo riêng, bản quyền truyền hình và tài trợ được chia đều, cầu thủ trẻ được cọ xát trong môi trường đầy cạnh tranh.

Đó chính là lý do giải thích vì sao Thái Lan, dù không có thành tích vượt trội ở cấp đội tuyển quốc gia, vẫn duy trì sự ổn định và cung cấp nguồn cầu thủ chất lượng liên tục. Việc các CLB của họ vẫn luôn xếp trên Việt Nam trong các bảng xếp hạng sức mạnh, kể cả trong thời điểm đội tuyển Thái Lan tụt hạng, cho thấy yếu tố nền tảng quan trọng này.

3. Cuối cùng, một thông tin cũng khá thú vị: giải vô địch quốc gia nữ của chúng ta có hạng 24 Opta Power, tức là đứng hạng 5 châu Á, chỉ sau Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và Ấn Độ. Một lần nữa, sức mạnh của nền bóng đá có thể thấy rõ qua hệ thống giải VĐQG.

Tuy nhiên, cũng như V-League, bóng đá nữ vẫn đang loay hoay tìm cách phát triển giải đấu số 1 của mình. Số lượng CLB đang giảm đến mức tối thiểu và tính cạnh tranh cũng không còn nhiều. Bóng đá nữ Việt Nam đang ở vị thế hàng đầu Đông Nam Á, nhưng điều đó phần lớn đến từ tài năng và ý chí của cầu thủ, chứ chưa phải nhờ nền tảng giải đấu.

Trong khi đó, các quốc gia láng giềng như Thái Lan hay Philippines đã bắt đầu chuyển sang mô hình chuyên nghiệp hóa, dù những giải đấu của họ chỉ mới hình thành gần đây, Thai-League nữ chỉ hạng 67, còn Philippines thậm chí còn không được xếp hạng.

Nhưng các CLB nữ tại đây có nhà tài trợ riêng, được những trận đấu của họ được phát sóng rộng rãi, và liên kết chặt với các CLB nam cùng hệ thống. Nếu không thay đổi, bóng đá nữ Việt Nam có thể đánh mất lợi thế chỉ trong vài năm tới.

Nhìn từ bóng đá Trung Quốc, bóng đá Việt Nam có thể thấy rõ một điều: mọi con đường tắt hầu như đều dẫn đến ngõ cụt. Không thể mua thành công bằng ngoại tệ, cũng không thể xây giấc mơ World Cup bằng vài trận giao hữu hoặc dự án nhập tịch, nhất là khi đã có sẵn trong tay hệ thống thi đấu quốc gia được xây dựng qua nhiều thế hệ trong khó khăn.

Nếu bóng đá Trung Quốc đã thất bại vì đặt tham vọng lên trên nền tảng, thì bóng đá Việt Nam cần kiên định với hướng ngược lại: xây thật chắc từ bên dưới, từ giải vô địch quốc gia, từ hệ thống đào tạo và văn hóa bóng đá cộng đồng.

Chỉ cần giải vô địch quốc gia thực sự có chất lượng, cầu thủ thực sự được chơi bóng, và khán giả thực sự được tin tưởng. Khi ấy, mọi giấc mơ, kể cả giấc mơ World Cup, sẽ không còn xa vời.