01/03/2022 19:51 GMT+7 | Văn hoá
(Thethaovanhoa.vn) - Nghệ thuật Chăm Pa: Nghiên cứu kiến trúc và điêu khắc đền - tháp là tựa sách mới nhất của nhà nghiên cứu Trần Kỳ Phương, do NXB Thế giới và Trường Phương Books ấn hành.
1. Sách dày 390 trang, tập họp gồm 11 bài khảo cứu công phu về nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc đền-tháp Chăm Pa, dựa trên những suy nghiệm lâu dài và những tư liệu từ nhiều cuộc điền dã sâu của tác giả. Một vài chương trong sách đã được công bố trước đây, tuy nhiên trong lần xuất bản này, tác giả đã biên tập và chỉnh sửa rất kỹ lưỡng cũng như bổ sung nhiều hình ảnh và bản vẽ minh hoạ.
Hơn 4 thập kỷ qua, Trần Kỳ Phương được giới chuyên môn và bạn đọc biết nhiều trên lĩnh vực nghiên cứu lịch sử nghệ thuật và kiến trúc Chăm Pa. Ông cũng là một trong những người đầu tiên khôi phục và đưa Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng bị hư hại sau chiến tranh trở lại phục vụ công chúng, khoảng thập niên 1980.
Bảo tàng thời hậu chiến, với những phương tiện còn hạn chế, đã từng bước được hồi sinh sau 30 năm thầm lặng từ 1945-1975. Tuy nhiên, các nguồn tài liệu và hiện vật được lưu giữ trong kho bị mai một, không có một ghi chép nào về các cổ vật bị hư hại hoặc bị thất thoát trong thời chiến.Năm 1987, Trần Kỳ Phương đã biên soạn một danh mục cơ bản, bằng 3 ngôn ngữ (Việt, Anh và Nga) được NXB Ngoại văn Hà Nội ấn hành.Công trình khiêm tốn, thầm lặng này là sự tiếp nối các nhà nghiên cứu tiên phong người Pháp là Henri Parmentier và Philippe Stern, đưa công việc của ông bắt nhịp cùng các đồng nghiệp thuộc thế hệ kế thừa Jean Boisselier, Thierry Zéphir.
Rồi năm 2017, chào mừng hội nghị APECtại Đà Nẵng, bảo tàng đã được mở rộng hệ thống trưng bày; một quyển danh mục mớiđược công bố cũng trong dịp này có tựa đề Vibrancy In Stone: Masterpieces Of The Đà Nẵng Museum Of Cham Sculpture (Tiếng vọng trong Đá: Những kiệt tác của Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng), do Trần Kỳ Phương, Võ Văn Thắng và Peter D. Sharrock đồng chủ biên,được xem là danh mục thứ 2 về các hiện vật của bảo tàng.
Các ý kiến tư vấn của Trần Kỳ Phương được giới chuyên mônđánh giá là một sự bảo chứng tại các di tích khảo cổ học Champa mới phát hiện từ sau chiến tranh. Ông nhận định: “Mặc dù người Chàm không xây dựng những công trình bằng đá quy mô đồ sộ như Angkor ở Campuchia hay các đền đài Ấn giáo - Phật giáo (Hindu - Buddhist) ở miền Trung Java (Indonesia), nhưng các công trình kiến trúc bằng gạch của họ lại phản ảnh cảm quan thẩm mỹ tinh tế và tài năng khéo léo của những nghệ nhân Champa qua nhiều thế hệ. Những nghệ nhân này đã kết hợp kỹ thuật xây dựng hoàn hảo với phẩm tính toàn bích của nghệ thuật kiến trúc để tạo nên vẻ đẹp trang nghiêm lộng lẫy cho các đền-tháp gạch của Mỹ Sơn”.
2. Trong lời giới thiệu về tác phẩm Nghệ thuật Chăm Pa: Nghiên cứu kiến trúc và điêu khắc đền - tháp, cố GS John K. Whitmore (1940 - 2020) thuộc Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á, Đại học Michigan, viết: “Những tiểu luận này sẽ dẫn độc giả vào sự phát triển của đền tháp Ấn Độ giáo và Phật giáo của cư dân Chăm Pa, ở cả miền xuôi lẫn miền ngược của vùng đất này, trong quá khứ và hiện tại.Trong mối tương quan này, sự tương đồng và khác biệt giữa tư tưởng của Ấn Độ và Chăm Pa cũng như yếu tố riêng có của Nagara Chăm Pa đã được tác giả nêu lên. Thật vậy, Nagara Chăm Pa đã hội nhập như thế nào, bằng những mối liên kết giữa các con đường hàng hải, cảng thị địa phương, thung lũng vùng hạ lưu, cao nguyên, và những nền văn minh khác nhau bằng cả đường bộ lẫn đường biển đã được Trần Kỳ Phương khám phá và dẫn chứng đầy đủ. Trong diễn tiến đó, tầm quan trọng của những di tích Chăm Pa qua từng thời kỳ cũng như sự thiết yếu phải bảo tồn chúng một cách thỏa đáng ngay trong thời đại của chúng ta cũng được tác giả khắc họa một cách thuyết phục”.
Còn nhà văn Nguyên Ngọc nêu nhận định: “Trần Kỳ Phương đã đặt đối tượng nghiên cứu của mình trong cả một hệ thống các mối quan hệ nhiều mặt địa lý, lịch sử, văn hóa, ngôn ngữ, tôn giáo, kinh tế, giao thương… trong thời gian và trong không gian rộng lớn hơn rất nhiều, bao gồm không chỉ Đông Dương, Đông Nam Á, mà đến cả Đông Á, Nam Á, và không ít khi đến tận Ả Rập. Là một nhà khoa học thật sự, bằng con mắt và đam mê quan sát đến từng vật thể tưởng chừng rất quen thuộc và thông thường, nhiều lần anh dắt người đọc đến những phát hiện bất ngờ mà rất quan trọng, như chẳng hạn từ vai trò của chiếc ché hay của lá trầu… mà lần ra những con đường đi của cư dân (các) vương quốc từ vùng ven biển Nam Trung Bộ len lỏi đến vùng các sắc tộc Tây Nguyên, và xa, rất xa hơn nữa, tạo nên những mối quan hệ giữa người với người đa dạng, phức tạp đến không ngờ, và để lại trên những nẻo đường ấy dấu vết văn hóa không chỉ tinh thần mà cả vật chất của họ…”.
Cũng theo nhà văn Nguyên Ngọc: “Cuốn sách nhỏ và súc tích này do vậy là một cuốn sách đầy gợi mở. Trần Kỳ Phương là một nhà Chăm Pa học luôn còn muốn đi tìm.Có một số điều anh nghĩ là đã tìm thấy và khẳng định, có những điều trước đây anh đã khẳng định nay thấy cần nghĩ lại, xác định lại.Cũng có những ý tưởng mới nảy sinh anh còn cố đeo đuổi để có thể đi đến khẳng định. Chẳng hạn về việc giao thương giữa cư dân vùng ven biển, người Chàm trước đây hay người Việt về sau này, lâu nay vẫn được coi chủ thể là những người ở vùng duyên hải chủ động thu hút hàng lâm thổ sản của cư dân các sắc tộc miền núi, thường theo các dòng sông lớn đổ về các thị cảng ven biển… Trần Kỳ Phương, qua những quan sát chăm chú trong các chuyến điền dã công phu của mình, đã nghĩ rằng sự thực không chỉ có thế. Cư dân các sắc tộc ở miền núi còn chủ động tổ chức “thị trường” riêng của mình, đưa hàng hóa của họ, nhiều khi không phải theo các dòng sông mà đi đường bộ, về các hướng Tây. Nên chú ý: sườn phía đông Tây nguyên đều dốc đứng, còn sườn phía tây lại thoai thoải khá bằng phẳng xuôi về sông Mékong…”
Khép tập sách lại, điều thú vị dễ nhận được với người đọc, đó là cảm giác như ta vừa trải qua cuộc hành trình lắm khi nhọc nhằn mà hấp dẫn, thú vị, bởi được đi theo cùng tác giả thân mật, chuyện trò, tâm sự… về những con người, sự việc tưởng đã bị mất tích trong lớp bụi thời gian từ nhiều thế kỷ xa xôi.
Vài nét về Trần Kỳ Phương Trần Kỳ Phương là cựu quản thủ của Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng, 1978 - 1998, hiện là nghiên cứu viên thâm niên của Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa Đông Nam Á Lục địa (CRMA Center) của Đại học Chulachomklao, Thái Lan và APSARA Authority, Campuchia. Thành viên Ban biên tập tạp chí PRATU Journal, Trường SOAS, Đại học London. Đồng biên tập các tác phẩm, The Cham Of Vietnam: History, Society And Art, NUS Press, Singapore, 2011; và Vibrancy In Stone: Masterpieces Of The Danang Museum Of Cham Sculpture, River Books, Bangkok, 2018. |
Trần Trung Sáng
Đăng nhập
Họ và tên
Mật khẩu
Xác nhận mật khẩu
Mã xác nhận
Tải lại captchaĐăng ký
Xin chào, !
Bạn đã đăng nhập với email:
Đăng xuất