Chỉ đạo này cũng chính là yêu cầu đầu tiên được Tổng Bí thư đưa ra, khi nhắc tới các định hướng cần thiết để thực hiện thắng lợi sự nghiệp đổi mới giáo dục và đào tạo của Việt Nam trong giai đoạn mới. Ông nói: "Toàn Đảng phải đổi mới mạnh mẽ tư duy lãnh đạo đối với giáo dục, không áp đặt những chuẩn mực cũ cho một nền giáo dục hiện đại".

Trước khi nói về những định hướng này, Tổng Bí thư đã dành thời gian nhìn lại chặng đường 80 năm của nền giáo dục cách mạng Việt Nam. Đó là chặng đường gắn liền với nhiều thành tựu lớn, nhưng đồng thời cũng dần bộc lộ một số bất cập chưa thể đáp ứng trước những yêu cầu của thời đại.

Từ sự thẳng thắn ấy, thông điệp của người đứng đầu Đảng Cộng sản Việt Nam trở nên rõ ràng: Giáo dục không thể chỉ dừng lại ở việc sửa chữa những khiếm khuyết cũ, mà phải được kiến tạo như một nguồn lực trung tâm cho sự phát triển quốc gia.

Ở đó, giữa "chỉnh sửa" và "kiến tạo" mở ra một khác biệt cơ bản về cách tiếp cận: Nếu "chỉnh sửa" là khắc phục những điểm yếu cục bộ, bảo đảm sự vận hành của bộ máy, thì "kiến tạo" hướng tới xây dựng một hệ sinh thái hoàn chỉnh - nơi giáo dục không thể là một thành tố độc lập, mà phải là nền tảng dẫn dắt sự đổi mới của toàn xã hội. Nói cách khác, khi tư duy "kiến tạo" được xác lập, đó phải là bước chuyển mang tính hệ thống, toàn diện và lâu dài.

Gắn cùng định hướng "đổi mới mạnh mẽ tư duy và hành động", những chỉ dẫn tiếp theo của Tổng Bí thư Tô Lâm chính là sự cụ thể hóa tinh thần kiến tạo.

Điển hình, bên cạnh tính nhân văn, yêu cầu "bảo đảm tiếp cận bình đẳng trong giáo dục" chính là nội dung gắn với chiến lược phát triển nguồn lực quốc gia. Tại đó, những quyết sách như miễn học phí phổ thông, thí điểm hỗ trợ bữa ăn trưa, xây dựng trường nội trú vùng biên giới không chỉ nhằm "chỉnh sửa", thu hẹp khoảng cách vùng miền, mà còn thể hiện tư duy "kiến tạo" một nền giáo dục phổ quát, được Nhà nước bảo đảm bằng đầu tư công và trách nhiệm chính trị.

Song song với sự công bằng và bao quát ấy, định hướng "đổi mới giáo dục phổ thông theo hướng toàn diện" là bước dịch chuyển quan trọng: Cải cách không thể chỉ giới hạn ở chương trình đào tạo hay sách giáo khoa, mà phải hướng tới mục tiêu hình thành những con người "vừa giỏi giang, vừa nhân ái, vừa kiên cường" - thế hệ hội đủ năng lực và phẩm giá để kiến tạo xã hội.

Ở mức cao hơn, yêu cầu "tạo đột phá trong giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp" tiếp tục mở rộng tinh thần kiến tạo: Đại học phải đảm nhận sứ mệnh dẫn dắt nhu cầu phát triển đất nước, còn giáo dục nghề nghiệp không còn là lựa chọn thứ yếu, mà cần trực tiếp góp phần "đào tạo ra đội ngũ nhân lực chất lượng cao, đưa đất nước bứt phá".

Tương tự, trong lĩnh vực hội nhập quốc tế, giáo dục được khuyến khích "đồng đào tạo, liên kết chương trình, công nhận tín chỉ, trao đổi giảng viên, sinh viên, thu hút học giả quốc tế" - những bước đi chủ động hòa nhập vào dòng chảy toàn cầu nhưng vẫn giữ bản lĩnh và vị thế riêng.

Đặc biệt, ở chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo, công nghệ không còn chỉ là công cụ, mà trở thành nền tảng tái cấu trúc toàn bộ hoạt động giáo dục, với kỳ vọng tạo "cú hích cho đổi mới căn bản, toàn diện". Và khi nhắc đến "xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời", Tổng Bí thư đã mở rộng khái niệm giáo dục vượt khỏi khuôn viên trường học, để trở thành một triết lý bao quát: Kiến tạo một xã hội coi học tập là giá trị nền tảng, là sức mạnh tập thể để khẳng định trí tuệ và bản lĩnh quốc gia trong kỷ nguyên mới.

Tổng Bí thư Tô Lâm dự Lễ khởi công và thực hiện nghi thức khởi công Trường liên cấp Tiểu học, Trung học cơ sở xã Si Pa Phìn (Điện Biên) sáng 27/7/2025. Ảnh: Thống Nhất - TTXVN

Từ sự công bằng và toàn diện trong giáo dục tới các yêu cầu về hội nhập, chuyển đổi số hay xây dựng xã hội học tập - những định hướng được Tổng Bí thư Tô Lâm đưa ra đều có sự gắn bó trong một chỉnh thể. Ở đó, người đứng đầu Đảng Cộng sản Việt Nam cho thấy một tầm nhìn nhất quán: Thay vì xử lý từng nhược điểm cục bộ, phải kiến tạo một hệ sinh thái giáo dục toàn diện - nơi mọi yếu tố cấu thành đều có sự bổ sung, cộng hưởng, tạo nên sức mạnh để dẫn dắt sự phát triển của quốc gia.

Nhìn lại những nỗ lực gần đây, có thể thấy giáo dục Việt Nam đã bước vào giai đoạn gắn với những cải cách lớn, khi nhiều chính sách được triển khai để giảm gánh nặng kinh tế cho gia đình và mở rộng cơ hội học tập cho trẻ em ở mọi vùng miền. Đặc biệt, ngày 22/8, Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đã được ban hành, đặt nền móng và định hướng chiến lược dài hạn cho toàn bộ nền giáo dục quốc gia.

Trong mạch tiếp nối ấy, bài phát biểu ngày 5/9 của Tổng Bí thư Tô Lâm là lời tái khẳng định: Giáo dục Việt Nam phải trở thành động lực trung tâm của sự phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Và đi cùng tầm nhìn đó là lời nhắn gửi của người đứng đầu Đảng Cộng sản Việt Nam tới học sinh cả nước: "Trách nhiệm của thế hệ các cháu là phải làm nên chiến thắng mới bằng tri thức, bản lĩnh, sáng tạo".

Thông điệp ấy mở ra một sự kế thừa mang tính lịch sử: Nếu thế hệ cha anh đã giành độc lập bằng hy sinh và cống hiến, thì thế hệ hôm nay được kỳ vọng - và có nghĩa vụ - giành lấy vị thế, sự thịnh vượng và uy tín quốc gia bằng tri thức, sáng tạo và khả năng hội nhập.

Đó chính là tinh thần kiến tạo ở cấp độ cao nhất: Kiến tạo một nền giáo dục không chỉ vì mỗi cá nhân hay gia đình, mà vì sức mạnh cộng đồng - nơi học tập trở thành vũ khí, tri thức thành sức mạnh, và giáo dục thành nền tảng cho mọi thành tựu của Việt Nam trong kỷ nguyên mới.