Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. 

Xem chuyên đề 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9 TẠI ĐÂY

Sự kiện ấy không chỉ mở ra kỷ nguyên độc lập, tự do cho dân tộc, mà còn đặt nền móng cho sự phát triển toàn diện của đời sống văn hóa-xã hội Việt Nam. Sau 80 năm, đất nước ta đã đi qua chặng đường đầy gian nan, thử thách nhưng cũng rực rỡ những thành tựu, khẳng định bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam, làm giàu thêm bản sắc dân tộc, đồng thời nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế.

Từ rất sớm, Đảng ta đã đặt vấn đề văn hóa ngang hàng với chính trị, kinh tế, xã hội. Năm 1943, Đề cương văn hóa Việt Nam do Tổng Bí thư Trường Chinh khởi thảo đã xác định ba nguyên tắc lớn của nền văn hóa mới là: dân tộc, khoa học, đại chúng. Đây được coi là "cương lĩnh văn hóa đầu tiên" của Đảng, đặt nền tảng lý luận cho việc xây dựng nền văn hóa cách mạng Việt Nam. Tư tưởng tiến bộ đó đã khẳng định: muốn giành và giữ độc lập dân tộc bền vững thì phải xây dựng một nền văn hóa mới, lấy con người làm trung tâm, lấy khát vọng giải phóng dân tộc làm mục tiêu.

Khi nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời năm 1945, đường lối văn hóa ấy được vận dụng sáng tạo vào thực tiễn. Trong kháng chiến, giữa bom đạn ác liệt, phong trào "diệt giặc dốt" lan rộng, hàng triệu đồng bào được học chữ, góp phần khơi dậy khát vọng độc lập và tinh thần tự cường dân tộc. Những tác phẩm văn học, nghệ thuật thời kỳ này đã trở thành "vũ khí tinh thần", nuôi dưỡng ý chí quật cường của nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: "Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi"; "Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy". Đã có rất nhiều văn nghệ sĩ vừa cầm súng, vừa cầm bút, sát cánh cùng mọi tầng lớp nhân dân và toàn dân tộc trong các cuộc chiến bảo vệ Tổ quốc.

Bước vào thời kỳ hòa bình và đổi mới, nền văn hóa Việt Nam được khẳng định bằng những bước phát triển vượt bậc. Hệ thống pháp luật, chính sách về văn hóa từng bước được hoàn thiện, nổi bật với Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII và Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021. Tư tưởng xây dựng "nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc" đã trở thành kim chỉ nam, giúp đất nước vừa hội nhập sâu rộng vừa gìn giữ cội nguồn.

Cùng với đó, hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể được bảo tồn, tôn vinh và quảng bá rộng rãi. Trong Chiến lược ngoại giao văn hóa đến năm 2030 đặt mục tiêu có 60 di sản thế giới, đến nay đã có 73 di sản thế giới được công nhận. Các di sản, như: Quần thể di tích Cố đô Huế, Vịnh Hạ Long, Phong Nha-Kẻ Bàng, Quần thể danh thắng Tràng An, Nhã nhạc cung đình Huế, Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên, Quan họ Bắc Ninh, Ca trù, Tín ngưỡng thờ Mẫu; cùng các di sản tư liệu như Mộc bản triều Nguyễn, Châu bản triều Nguyễn và Bia đá các khoa thi Tiến sĩ tại Văn Miếu-Quốc Tử Giám... đã vượt ra khỏi biên giới quốc gia, trở thành tài sản chung của nhân loại. Song song với đó, nhiều công trình văn hóa, bảo tàng, nhà hát hiện đại ra đời, đáp ứng nhu cầu sáng tạo và hưởng thụ của Nhân dân.

Một điểm sáng nữa là sự phát triển của các đô thị sáng tạo. Hà Nội đã trở thành Thành phố sáng tạo trong lĩnh vực thiết kế, Hội An được công nhận trong lĩnh vực thủ công và nghệ thuật dân gian, Đà Lạt được vinh danh trong lĩnh vực âm nhạc. Đây không chỉ là niềm tự hào mà còn mở ra cơ hội để văn hóa Việt Nam lan tỏa mạnh mẽ ra thế giới.

Đặc biệt, sự hình thành và phát triển các ngành công nghiệp văn hóa đã mở ra hướng đi mới cho kinh tế văn hóa Việt Nam. Từ điện ảnh, âm nhạc, thời trang, mỹ thuật, quảng cáo, đến các lĩnh vực mới nổi như thiết kế sáng tạo, trò chơi điện tử, nội dung số… đều có bước phát triển đáng kể. Theo Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa đến năm 2030, mục tiêu đặt ra là đưa công nghiệp văn hóa trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp khoảng 7% GDP. Những năm gần đây, nhiều sản phẩm âm nhạc, điện ảnh của Việt Nam đã vươn ra thị trường khu vực và thế giới. Làn sóng nghệ sĩ trẻ với các tác phẩm sáng tạo kết hợp giữa truyền thống và hiện đại đang tạo dấu ấn, làm gia tăng sức hấp dẫn của thương hiệu văn hóa Việt Nam. Công nghiệp văn hóa không chỉ góp phần gia tăng giá trị kinh tế mà còn khẳng định "quyền lực mềm" quốc gia. Văn hóa Việt Nam, thông qua các sản phẩm sáng tạo, đang trở thành cầu nối đưa hình ảnh đất nước, con người Việt Nam đến gần hơn với bạn bè quốc tế trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Nếu như mùa thu 1945, đất nước bước ra khỏi ách đô hộ với hơn 90% dân số mù chữ, thì chỉ trong một thời gian ngắn, phong trào "diệt giặc dốt" đã lan tỏa khắp cả nước. Lời kêu gọi "Ai biết chữ thì dạy cho người chưa biết" của Chủ tịch Hồ Chí Minh trở thành mệnh lệnh của trái tim, huy động mọi lực lượng, mọi tầng lớp nhân dân tham gia. Hàng triệu người, từ cán bộ, chiến sĩ đến học sinh đã tình nguyện làm giáo viên; hàng trăm lớp học bình dân được mở ra giữa chiến khu, vùng tự do và cả vùng địch hậu. Phong trào ấy không chỉ xóa mù chữ mà còn khơi dậy ý chí vươn lên, khẳng định rằng tri thức là sức mạnh để giành và giữ độc lập.

Từ nền tảng đó, giáo dục luôn được Đảng và Nhà nước xác định là "quốc sách hàng đầu", gắn với từng giai đoạn phát triển của đất nước. Trong kháng chiến, dù bom đạn ác liệt, các lớp học vẫn tiếp tục được duy trì, mở cửa và diễn ra trong lòng đất, hầm hào, hoặc các địa điểm bí mật, đảm bảo việc dạy và học không bị gián đoạn. Bước vào thời kỳ hòa bình, đặc biệt là từ Đổi mới 1986, giáo dục trở thành một trong những động lực then chốt thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Việt Nam liên tục mở rộng mạng lưới trường lớp từ thành thị đến nông thôn, miền núi, hải đảo, thực hiện phổ cập giáo dục tiểu học, trung học cơ sở và đang tiến tới phổ cập trung học phổ thông. Tỷ lệ người biết chữ hiện đạt khoảng 97%, một con số đáng tự hào so với xuất phát điểm cách đây 80 năm.

Những năm gần đây, đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục được đẩy mạnh, hướng tới mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực người học, thay vì chỉ truyền thụ kiến thức. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 được triển khai đồng bộ từ lớp 1 đến lớp 12, khẳng định sự quyết tâm của Chính phủ trong nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Cùng với đó, hệ thống giáo dục đại học đã chuyển dần sang cơ chế tự chủ, khuyến khích sáng tạo, nghiên cứu và gắn kết với thị trường lao động. Nhiều trường đại học Việt Nam đã có mặt trong các bảng xếp hạng uy tín khu vực và thế giới, như: Đại học quốc gia Hà Nội, Đại học quốc gia TP Hồ Chí Minh, Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học Kinh tế TP Hồ Chí Minh, Đại học Duy Tân, Đại học Tôn Đức Thắng, Đại học Y Hà Nội, Đại học Huế, Đại học Đà Nẵng…

Song song với đó, việc mở rộng hợp tác giáo dục quốc tế được chú trọng. Số lượng du học sinh, giảng viên trao đổi, chương trình liên kết đào tạo với các trường hàng đầu thế giới tăng nhanh. Hằng năm, các đội tuyển học sinh giỏi Việt Nam liên tục giành huy chương vàng, bạc tại các kỳ Olympic quốc tế về Toán, Vật lý, Hóa học, Tin học… khẳng định trí tuệ Việt Nam trên đấu trường tri thức thế giới.

Chính sách hỗ trợ học sinh vùng sâu, vùng xa, đồng bào dân tộc thiểu số, người khuyết tật được triển khai đồng bộ, bảo đảm mọi trẻ em đều có cơ hội đến trường. Đây là minh chứng cho định hướng nhân văn của chế độ, coi con người là trung tâm và động lực phát triển. Đặc biệt, mới đây, Bộ Chính trị đã quyết định miễn toàn bộ học phí cho học sinh từ mầm non đến hết trung học phổ thông công lập trên phạm vi cả nước, bắt đầu áp dụng từ năm học 2025-2026. Chính sách này không chỉ giảm gánh nặng tài chính cho các gia đình mà còn thể hiện rõ quyết tâm của Nhà nước trong việc xây dựng một nền giáo dục công bằng, toàn diện và đầu tư chiến lược cho thế hệ tương lai của đất nước.

Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, giáo dục Việt Nam đang chuyển mạnh sang số hóa, học tập trực tuyến, phát triển kỹ năng số và ngoại ngữ cho thế hệ trẻ. Đội ngũ nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ, trí tuệ nhân tạo, năng lượng sạch, được coi là "chìa khóa" để hiện thực hóa khát vọng đến năm 2045 đưa Việt Nam trở thành nước phát triển, thu nhập cao.

Từ phong trào "diệt giặc dốt" năm 1945 đến chiến lược đào tạo "công dân toàn cầu" hôm nay, hành trình giáo dục Việt Nam là minh chứng sinh động cho sức mạnh của tri thức, của ý chí dân tộc và tầm nhìn chiến lược của Đảng và Nhà nước.

Từ những ngày đầu giành độc lập, đất nước phải đối diện tình trạng thiếu thuốc, trang thiết bị và nhân lực y tế, nhưng với phương châm "phòng bệnh hơn chữa bệnh", mạng lưới y tế cơ sở nhanh chóng được hình thành từ thôn, bản, xã, phường đến bệnh viện tuyến tỉnh và trung ương. Đó là bước đi chiến lược, đặt nền tảng để mọi người dân, dù ở nơi xa xôi, đều được tiếp cận dịch vụ y tế.

Bước vào thời kỳ đổi mới, ngành y tế có bước tiến dài cả về chiều rộng và chiều sâu. Chính sách đầu tư hạ tầng, trang thiết bị hiện đại, phát triển đội ngũ bác sĩ, y tá trình độ cao giúp hệ thống y tế đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngày càng đa dạng. Tuổi thọ trung bình của người Việt hiện đạt hơn 73 tuổi.

Việt Nam đã làm chủ nhiều kỹ thuật tiên tiến, như: ghép tạng, phẫu thuật tim hở, can thiệp mạch, sản xuất vaccine và thuốc điều trị trong nước. Mới đây nhất, Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức đã thực hiện thành công ca ghép đồng thời tim-phổi đầu tiên tại Việt Nam, ca ghép hiếm gặp, đòi hỏi trình độ kỹ thuật phẫu thuật và hồi sức cao, cùng sự phối hợp liên chuyên khoa chặt chẽ.

Việt Nam luôn là điểm sáng trong công tác phòng, chống dịch bệnh khi khống chế thành công dịch SARS và nhiều dịch bệnh nguy hiểm, không để bùng phát thành dịch lớn như: cúm A/H5N1, H1N1… Đặc biệt, trong đại dịch COVID-19, Việt Nam được cộng đồng quốc tế đánh giá cao về chiến lược phòng chống, vừa kiểm soát dịch hiệu quả, vừa bảo đảm an sinh xã hội. Việt Nam đã thanh toán được các bệnh, như: bại liệt, phong, uốn ván sơ sinh và các bệnh nhiễm trùng. Các bệnh truyền nhiễm gây dịch ở trẻ em như bạch hầu, ho gà, viêm não Nhật Bản, lao… đã giảm từ 10 đến 100 lần so với giai đoạn trước đây nhờ thực hiện thành công Chương trình tiêm chủng mở rộng.

Cùng với đó, chính sách bảo hiểm y tế toàn dân được triển khai rộng rãi với tỷ lệ bao phủ 94,2% dân số, thể hiện tính nhân văn sâu sắc. Công tác y tế dự phòng, chăm sóc sức khỏe ban đầu, phòng chống dịch bệnh và nâng cao sức khỏe nhân dân được đặt trọng tâm, giảm chênh lệch tiếp cận dịch vụ giữa các vùng miền.

Ngày nay, y tế không chỉ là chữa bệnh mà còn là nâng cao chất lượng sống. Việt Nam hướng đến hệ thống chăm sóc sức khỏe toàn diện, ứng dụng công nghệ số, hồ sơ sức khỏe điện tử, chuẩn bị nguồn lực cho già hóa dân số và hội nhập quốc tế.

Từ khó khăn chồng chất đến vị thế được đánh giá cao trong khu vực, ngành y tế Việt Nam đã khẳng định bản lĩnh, trí tuệ và tính nhân văn của một nền y tế vì nhân dân.

Nếu những ngày đầu lập nước, người dân phải sống trong nghèo đói, lạc hậu, thì hôm nay Việt Nam đã từng bước xây dựng được một hệ thống an sinh xã hội toàn diện, bao phủ nhiều nhóm đối tượng; cuộc sống người dân ngày càng văn minh, hiện đại

Trong đó, công cuộc giảm nghèo là một dấu ấn nổi bật. Việt Nam đã thực hiện thành công các chương trình giảm nghèo bền vững, đưa tỷ lệ nghèo đa chiều (gồm tỷ lệ hộ nghèo, hộ cận nghèo) xuống còn 4,06% vào năm 2024. Cùng với đó, chương trình xây dựng nông thôn mới đã làm thay đổi diện mạo nhiều địa phương, với đường, điện, trường, trạm được đầu tư đồng bộ, tạo động lực phát triển kinh tế-xã hội.

Hệ thống chính sách xã hội ngày càng được hoàn thiện. Các chính sách chăm lo cho người có công, người yếu thế, đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa được triển khai mạnh mẽ, thể hiện rõ tinh thần nhân văn của chế độ. Các chương trình: xóa nhà tạm, nhà dột nát; đầu tư xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ nhà ở xã hội… đã và đang được thực hiện quyết liệt, góp phần thu hẹp khoảng cách phát triển. Các chính sách về bảo hiểm xã hội, trợ cấp, hỗ trợ việc làm, đào tạo nghề giúp cuộc sống người dân ngày càng ổn định. Đời sống nhân dân ở khu vực đô thị ngày càng văn minh, tiện nghi; ở khu vực nông thôn ngày càng khang trang, no ấm.

Cùng với đời sống vật chất, đời sống tinh thần của người dân cũng ngày càng được bảo đảm và nâng cao. Phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa" lan tỏa sâu rộng, từ đô thị đến nông thôn, thúc đẩy lối sống lành mạnh, sáng tạo, gắn kết cộng đồng. Không gian văn hóa công cộng, lễ hội, du lịch, các hoạt động sáng tạo ngày càng phong phú, tạo điều kiện để người dân được vui chơi, rèn luyện sức khỏe, bồi đắp tình yêu quê hương, đất nước.

Chỉ số phát triển con người (HDI) liên tục tăng, từ mức 0,499 năm 1990 lên 0,766 năm 2023, đưa Việt Nam vào nhóm các quốc gia có mức phát triển con người cao, đứng thứ 93 trên tổng số 193 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Trên nền tảng văn hóa-xã hội phát triển, hình ảnh đất nước và con người Việt Nam ngày càng vị thế và uy tín trên trường quốc tế. Việt Nam là thành viên tích cực của UNESCO, nhiều lần đăng cai thành công các sự kiện văn hóa, thể thao, du lịch lớn, trở thành điểm đến hấp dẫn với hàng chục triệu lượt khách quốc tế mỗi năm. Những giá trị văn hóa, tinh thần hiếu khách, lòng nhân ái và khát vọng vươn lên của người Việt được bạn bè quốc tế trân trọng, góp phần khẳng định Việt Nam không chỉ là điểm đến du lịch mà còn là đối tác tin cậy, có trách nhiệm trong các diễn đàn toàn cầu.

Trải qua 80 năm kể từ ngày thành lập nước, Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn, toàn diện trên lĩnh vực văn hóa-xã hội. Những thành tựu ấy là kết tinh của đường lối đúng đắn, sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, sự quản lý hiệu quả của Nhà nước, cùng sự nỗ lực phấn đấu không ngừng của toàn thể nhân dân. Văn hóa-xã hội không chỉ là nền tảng tinh thần mà còn là động lực thúc đẩy phát triển bền vững, góp phần xây dựng một nước Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc.