Mái gianh trong nhà sàn

1. Người Thái, người Mường, người Katu và nhiều sắc tộc khác khi làm nhà đều dùng gianh lợp mái và coi đó là là nguyên liệu ưu việt nhất. Gianh được dùng khắp vùng Đông Á, lên phía Bắc có Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản, xuống phía Nam thì đến tận Indonesia. Bản thân cây gianh có thể mọc ở rất nhiều khí hậu, cũng như được dùng phổ biến trong việc lợp mái nhà gỗ đất, hay tre nứa.

Tuy nhiên, để có đủ gianh lợp một bộ mái nhà sàn chừng 120 m2 cần 4 -5 tấn gianh, người ta phải trồng mất bốn năm trên một diện tích chừng 2 ha, việc đó là quá lâu và quá lãng phí đất, khi trong truyền thống gianh chỉ là loại cỏ mọc hoang, không mấy giá trị, tự nhiên trở nên đắt đỏ bằng cả ngôi nhà sàn. Nhiều nơi đã từ bỏ gianh, chuyển sang lợp ngói, hoặc rơm rạ, lá cọ, thời hiện tại, người dân đành dùng tôn xi măng hay tôn ốp nam. Bộ mái tôn rất nóng khiến người ta không thể sinh hoạt trong nhà vào ban ngày mùa hè.

2. Mái gianh có đặc điểm giữ nhiệt rất tốt trên ngay bộ mái, vào mùa hè nhiệt không tỏa vào trong nhà mà lại thoát dần lên trên, khiến ngôi nhà rất mát, nhưng nếu ta trèo lên vì kèo đứng sát mái sẽ thấy hơi nóng đến chừng nào. Vào mùa đông nó lại giữ nhiệt bên trong không tỏa ra nhanh nên trong nhà sàn rất ấm áp. Khả năng thoát nước mưa cũng rất tốt. Vẻ đẹp của mái gianh lợp dầy là không gì thay thế được trong các nhà sàn Mường Thái. Những ngôi nhà sàn này thường lợp gianh rất dầy, có khi tới nửa thước và được xén tròn rủ thấp bao quanh hiên nhà. Người ta có thể đánh thành từng mê lớn và lợp thành từng đợt trên mái, gianh dài từ 1,5m ngắn là 70 phân xếp lẫn với nhau, người Mường gọi là đan hom, việc lợp cũng dễ dàng. Người Katu lại bó gianh thành từng bó nhỏ, trải một mạng đan bằng mây hay vỏ cây lên mái trước, rồi mới đặt các bó gianh chồng dần lên mái.