Âm nhạc chính luận yêu nước luôn hiện diện như một mạch nguồn bền bỉ trong đời sống tinh thần người Việt Nam.

Thời gian gần đây, nó trào dâng thành một làn sóng mạnh mẽ, đặc biệt là vào dịp kỷ niệm các ngày lễ lớn của dân tộc như kỷ niệm Chiến thắng Điện Biên Phủ, kỷ niệm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước... và cao điểm chính là dịp Đại lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9.

Khi những giai điệu quen thuộc vang lên, ký ức lịch sử như được gọi dậy, còn cảm thức hôm nay - nhịp sống, nhịp công nghệ, nhịp thành phố - tìm thấy một điểm tựa để lắng lại, suy nghĩ, và bước tiếp.

Âm nhạc, trong trường hợp này, không chỉ là nghệ thuật. Nó là tiếng nói của cộng đồng, là nếp "nghi lễ" của xã hội, là chiếc cầu nối giữa thế hệ đã đi qua chiến tranh và thế hệ lớn lên trong hòa bình. Điều ấy thể hiện rõ trong cả hai mạch: làm mới những ca khúc "đi cùng năm tháng", và những sáng tác mới mang tinh thần đối thoại với hiện tại.

Một dẫn chứng sinh động là không gian âm thanh Hà Nội trong thời gian chuẩn bị cho Lễ diễu binh, diễu hành kỷ niệm 80 năm Quốc khánh. Trên những tuyến phố trung tâm - từ Ba Đình đến Tràng Tiền, Tràng Thi, Điện Biên Phủ, Phan Đình Phùng, Trần Phú… hệ thống loa phóng thanh vang lên những hành khúc và ca khúc chính luận quen thuộc: Giải phóng Điện Biên, Vì nhân dân quên mình, Quân đội ta, quân đội anh hùng, Tiến bước dưới quân kỳ, Hành khúc Công an nhân dân, Bác đang cùng chúng cháu hành quân, Lên đàng, Qua miền Tây Bắc, Nam Bộ kháng chiến…

Trước đó, vào dịp kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, đời sống âm nhạc chính luận yêu nước cũng bừng lên một cách tương tự: các hành khúc và ca khúc chủ đề xuất hiện dày đặc trên không gian công cộng, phương tiện truyền thông và mạng xã hội, tạo nên một "mùa âm nhạc nghi lễ" kết nối ký ức lịch sử với nhịp sống hôm nay. Nhiều đoạn "hook" quen thuộc được cắt ghép trong clip diễu binh - diễu hành, tái hiện lịch sử, từ đó lan tỏa như một "mã âm thanh" của mùa lễ.

Giữa dòng xe cộ và nhịp sống đô thị, các mô-típ hành khúc, tiếng kèn, tiếng trống tạo nên một trường âm thanh có nhận diện rõ ràng. Người đi bộ, người lái xe, cư dân phố cổ, du khách - tất cả chia sẻ một khoảnh khắc đồng điệu. Với người lớn tuổi, đó là ký ức quay về, với người trẻ, đó là một "bài học ngoài lớp học" - ngắn gọn, trực tiếp, không cần thuyết minh. Sự lặp lại theo nhịp tập dượt tạo nên một "nhịp nghi lễ" len vào đời sống thường ngày.

Di sản âm nhạc của các bậc tiền bối rõ ràng không nằm yên trong bảo tàng, nó bước đi trên phố, dưới cờ hoa và đội hình duyệt binh, hướng ánh nhìn về tương lai bằng tinh thần kỷ luật và đoàn kết.

Đáng chú ý, không gian nghi lễ ấy không chỉ đến từ loa công cộng và quảng trường. Nó lan sang những điểm chạm rất đời thường: hàng may cờ đỏ sao vàng trên phố Hàng Bông bật nhạc hành khúc để tập nhịp kéo cờ; những quán cà phê trên các con phố thay playlist bằng những bản phối mới của ca khúc chính luận... Nhịp âm thanh nghi lễ "thẩm thấu" vào sinh hoạt đô thị, biến những tuần trước lễ thành một "mùa âm nhạc cộng đồng" sôi động.

Khán giả theo dõi Chương trình chính luận nghệ thuật ''Dưới cờ vinh quang'' tại 3 điểm cầu đặc biệt, gồm: Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), Kỳ đài trước cửa Ngọ Môn (Huế) và Công viên sáng tạo Thủ Thiêm (TP.Hồ Chí Minh) tối ngày 9/8

Không thể bỏ qua vai trò của mạng xã hội: hàng loạt clip ngắn quay cảnh tập dượt, cờ hoa trên phố, nghi thức chào cờ ở cơ quan, trường học… được ghép nhạc với các ca khúc hành khúc kinh điển lẫn sáng tác mới. Vòng lặp "nghe - ghi hình - chia sẻ - nghe lại" tạo hiệu ứng cộng hưởng, đẩy giai điệu nghi lễ ra khỏi khung giờ phát cố định để sống trong dòng thời gian số của cộng đồng.

Nhờ đó, Hà Nội (hay trước đó là TP.HCM dịp kỷ niệm 50 năm Giải phóng Miền nam, thống nhất đất nước) những ngày cận lễ trở thành một sân khấu mở, nơi ký ức bước ra phố không chỉ bằng cờ hoa và đội hình, mà bằng âm nhạc - sợi dây vô hình buộc mỗi người vào một câu chuyện chung, vừa lịch sử vừa đương đại.

Âm nhạc chính luận yêu nước có khả năng đặc biệt: gợi nhớ lịch sử bằng những dấu hiệu rất đời thường. Một nhịp hành khúc, âm sắc kèn đồng, một câu hát đã thuộc nằm lòng… đủ để người nghe, dù ở đâu, lập tức nhận ra mình đang đứng trong một không gian chung - không gian của ký ức tập thể.

Nhưng âm nhạc hôm nay không chỉ dừng lại ở việc nhắc nhớ. Nó còn "dịch" những giá trị ấy sang ngôn ngữ của hiện tại: ca từ gần gũi, hình ảnh đời sống, nhịp điệu hiện đại, kỹ thuật phối khí mới. Lịch sử vì thế không xa cách, không khô cứng mà trở thành câu chuyện của mỗi người, hiện diện trong gia đình, ở cổng trường, nơi công sở, trên một playlist buổi sáng.

Nhìn ở bình diện xã hội, đó là một cơ chế kết nối giản dị mà hiệu quả: người trẻ nghe và đồng cảm vì thấy mình trong câu chuyện; người lớn tuổi nghe và yên tâm vì điều cốt lõi vẫn được giữ. Giữa hai bờ ấy, âm nhạc làm một việc nhẹ nhàng mà sâu: duy trì sự liên tục văn hóa.

Những năm gần đây, không ít ca khúc kinh điển được tái hòa âm, phối khí mới, hoặc đặt trong không gian trình diễn đa phương tiện. Điểm đáng mừng là phần lớn nỗ lực ấy không chỉ nhằm "lạ tai", mà hướng tới một mục tiêu rõ ràng: giữ hồn cốt tác phẩm, làm mới bề mặt để phù hợp với người nghe hôm nay.

Dàn dây, kèn đồng, nhạc cụ dân tộc "đối thoại" với synth, beat hiện đại; cấu trúc giữ nguyên tinh thần, nhưng mở thêm cầu nối, đoạn lắng, cao trào để khán giả cùng hát. Khi những phiên bản mới được trình bày bởi nghệ sĩ trẻ, ở sân khấu lớn lẫn nền tảng số, ca khúc trở lại đời sống không phải như một "kỷ vật", mà như một thực thể đang sống.

Người dân và du khách Thừa Thiên - Huế thưởng thức buổi biểu diễn quân nhạc của lực lượng Bộ Tư lệnh Cảnh sát cơ động tại Huế, tháng 10/2024

Ở nghĩa rộng hơn, đó là một chiến lược bảo tồn năng động. Di sản không chỉ nằm trong kho tư liệu hay giáo trình, mà đi thẳng vào không gian công cộng, làm việc với khán giả hôm nay bằng những phương tiện của hôm nay. Điều này đòi hỏi sự tôn trọng nguyên tác, thận trọng trong trích dẫn và sáng tạo vừa đủ. Khi làm được, cây cầu giữa thế hệ cha anh và người trẻ trở nên vững vàng.

Nhạc sĩ Trần Mạnh Hùng - một trong những nhạc sĩ nhạc khí chuyên sáng tác cho dàn nhạc giao hưởng thính phòng hàng đầu Việt Nam - cho rằng: "Việt Nam có rất nhiều ca khúc về quê hương, đất nước. Đó là kết quả của sự hun đúc từ nhiều thế hệ. Những tác phẩm chính luận, yêu nước của các bậc tiền bối đã được làm sống lại bằng ngôn ngữ âm nhạc mới, tạo ra sức lan tỏa rất lớn là điều rất nên làm".

Anh tâm niệm: "Bên cạnh công việc sáng tác, mưu sinh, gia đình, giảng dạy, học tập, thì một nhiệm vụ rất quan trọng của các nhạc sĩ, nhà sản xuất âm nhạc như chúng tôi là tôn vinh và gây dựng sức mạnh tinh thần của âm nhạc quốc gia. Ngày xưa, các bậc tiền bối đã tạo nên "linh hồn" qua những bản nhạc, ca khúc trong hoàn cảnh chiến tranh, thiếu thốn điều kiện về dàn nhạc, âm thanh, sân khấu… Còn chúng ta bây giờ sống trong hòa bình, được học hành, có điều kiện hơn, thì tiếp tục công việc kế thừa: tạo ra những "bông hoa" mới để tôn vinh những "linh hồn tác phẩm" mà cha anh đã đặt nền móng. Nhiệm vụ của chúng tôi là làm cho chúng vang lên đúng tinh thần ấy, nhưng trong không khí, không gian của thời đại hiện tại".

"Tôi nhớ khoảng hơn mười năm trước, trong một số cuộc họp của Hội Nhạc sĩ Việt Nam, đã có lúc chúng tôi lo lắng: liệu dòng chảy âm nhạc chính luận, về tình yêu đất nước, quê hương có bị gián đoạn, thậm chí "đứt mạch" không? Nhưng thực tế là không. Dòng chảy vẫn tiếp tục, chỉ là bằng một hình thức khác, một phong cách khác, một góc nhìn khác".