Tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 24, bộ phim khoa học Bụi mịn - hiểm họa lơ lửng của đạo diễn Dương Huy đã xuất sắc giành giải Bông Sen Vàng thể loại Phim Khoa học. 

Xem chuyên đề Liên hoan Phim Việt Nam lần thứ 24 TẠI ĐÂY

Đây không chỉ là chiến thắng cá nhân của đạo diễn và ê-kíp, mà còn là một dấu ấn quan trọng, khẳng định vị thế và tiếng nói của dòng phim khoa học trong đời sống hiện đại.

Bộ phim Bụi mịn - hiểm họa lơ lửng tập trung vào tình trạng ô nhiễm không khí do bụi mịn gây ra, đặc biệt là tại các đô thị lớn, và những ảnh hưởng nghiêm trọng của nó đối với sức khỏe con người.

Tác phẩm không chỉ nêu bật thực trạng mà còn đi sâu vào tìm hiểu các nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm bụi mịn. Quan trọng hơn, bộ phim còn đề xuất và trình bày các giải pháp khắc phục nhằm tiến tới loại bỏ hoàn toàn hiểm họa ô nhiễm môi trường do bụi mịn gây ra trong đời sống. Có thể nói, đây là một bộ phim mang tính thời sự và cảnh báo cao, giúp công chúng nhận thức rõ hơn về mối đe dọa vô hình này.

Trao đổi với phóng viên báo Thể thao và Văn hoá/ TTXVN, đạo diễn Dương Huy đã có những chia sẻ đầy tâm huyết về hành trình làm phim kéo dài 6 tháng cũng như trách nhiệm của người làm phim trước các vấn đề nhức nhối của cộng đồng.

* Cảm xúc của anh khi bộ phim “Bụi mịn - hiểm họa lơ lửng” được xướng tên ở thể loại phim khoa học với giải Bông Sen Vàng tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 24 là gì? Anh có bất ngờ với thành quả này không, hay đây là điều anh đã dự đoán trước?

- Khi nghe MC thông báo nhắc đến phim của mình cảm xúc của tôi là rất bất ngờ và hạnh phúc vỡ oà. Điều bất ngờ ở chỗ Bụi mịn - hiểm họa lơ lửng là bộ phim tôi hoàn tất cuối năm 2023, trải qua hai năm nhưng vấn đề này vẫn đang rất thời sự, được rất nhiều người chú ý và quan tâm mà tôi suy nghĩ tới.

Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tạ Quang Đông (ngoài cùng, trái) và Phó Trưởng ban Thường trực Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Lại Xuân Môn (ngoài cùng, phải) trao giải thưởng Bông sen Vàng

Thực sự, khi bộ phim được xướng tên ở hạng mục Phim Khoa học, cảm xúc đầu tiên của tôi là sự lặng người. Không phải vì bất ngờ theo nghĩa thông thường, mà vì tôi nhớ lại toàn bộ hành trình dài mà ê-kíp đã cùng nhau trải qua – một hành trình đầy trăn trở, nghiên cứu và lao động nghệ thuật thật sự nghiêm túc.

Đối với cá nhân tôi, giải thưởng Bông Sen Vàng, không chỉ là phần thưởng ghi nhận nỗ lực của một bộ phim, mà còn là sự khẳng định dành cho hướng đi của các bộ phim tài liệu – khoa học trong đời sống hôm nay. Chúng ta đang sống trong một thời đại mà những vấn đề môi trường, sức khỏe cộng đồng, thay đổi công nghệ, lối sống… đòi hỏi sự tham gia của rất nhiều thành phần xã hội. 

Một bộ phim khoa học chỉ thật sự có ý nghĩa khi nó góp phần đánh động nhận thức, mở ra sự đối thoại, hoặc đơn giản là khiến người xem dừng lại vài giây để tự hỏi: Chúng ta đang sống như thế nào? Điều gì đang lơ lửng quanh mình? Điều gì sẽ ảnh hưởng đến con cháu chúng ta sau này? 

Bông Sen Vàng giúp tôi tin rằng những câu hỏi mà tôi và ê-kíp gửi gắm qua bộ phim đã chạm đến người xem, đến hội đồng thẩm định, và quan trọng nhất là đến những ai đang quan tâm tới không khí mà chúng ta hít thở mỗi ngày. Đó là điều hạnh phúc nhất.

* Điều gì đã thôi thúc anh và ê-kíp chọn chủ đề "Bụi mịn" để làm phim? Đối với anh, sự chuẩn bị và góp mặt của “Bụi mịn - hiểm họa lơ lửng” tại Liên hoan phim lần này có ý nghĩa như thế nào?

- Sự góp mặt của Bụi mịn - hiểm hoạ lơ lửng trong Liên hoan phim năm nay được tôi lựa chọn kỹ lưỡng, vì đề tài này nhức nhối theo đúng nghĩa của từ này. Nó vô hình, khó thể nhận biết bằng mắt thường, nhưng sức tàn phá của nó đối với sức khỏe cộng đồng là rất thật, rất lớn, rất trực tiếp.

Trong nhiều chuyến công tác làm phim tài liệu từ Bắc vào Nam, tôi nghe nhiều người dân chia sẻ về tình trạng khó thở, bệnh hô hấp ở trẻ nhỏ, sự ngột ngạt ở các đô thị, và cả những băn khoăn: “Mình phải sống thế này đến bao giờ?” 

Bụi mịn không phải là câu chuyện của một ngành, một thành phố hay một địa phương. Nó là vấn đề của mọi người dân Việt Nam, bất kể tầng lớp, nghề nghiệp hay tuổi tác. 

Tôi nghĩ rằng: nếu mình không làm, có thể sẽ chẳng ai kể câu chuyện một cách trực diện, trung thực và đa chiều. Và nếu không kể ngay bây giờ, từng ngày trôi qua sẽ khiến nhiều thứ trở nên muộn màng. Điều thôi thúc lớn nhất vẫn là trách nhiệm của một người làm phim tài liệu – khoa học: Phải đi đến tận cùng sự thật, phải đưa ra được điều có ích cho cộng đồng.

Một số hình ảnh được đạo diễn ghi lại trong quá trình thực hiện bộ phim "Bụi mịn - hiểm hoạ lơ lửng"

* Biên kịch của bộ phim - anh Nguyễn Sỹ Hảo cũng đạt giải Tác giả kịch bản xuất sắc tại LHP Việt Nam 2025. Anh và biên kịch đã làm việc như thế nào trong việc xây dựng kịch bản, đặc biệt đảm bảo tính chính xác của số liệu cũng như truyền tải cảm xúc về tác hại của bụi mịn cho khán giả?

- Sau khi nhận kịch bản về đề tài khó này từ Ban lãnh đạo của Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương, tôi bắt đầu lên kế hoạch khảo sát thật kỹ trước khi ghi hình và bấm máy. 

Bộ phim này cũng giống như phim Ô nhiễm trắng tôi từng thực hiện vào năm 2019, thời gian tự đi quay vào sáng sớm và đêm muộn rất nhiều. Có thể nói, tôi đã dành toàn bộ thời gian của mình để ăn, ngủ và chìm đắm cùng phim để kịp hoàn thành các cảnh quay trong thời gian 6 tháng. 

Tôi gặp gỡ, trao đổi với các nhà khoa học chuyên sâu về đề tài. Sau đó, cùng đồng hành với tác giả có công trình giải pháp cho vấn đề liên quan phim. Đặc biệt hơn, ê-kíp đã đi khắp 3 miền để ghi hình, ghi lại những tâm sự của người dân lao động ở các thành phố lớn về bụi mịn.

Đạo diễn Dương Huy đã đi nhiều nơi, gặp gỡ nhiều chuyên gia để thực hiện bộ phim

Một bộ phim khoa học tử tế đòi hỏi sự đầu tư rất lớn vào phần nghiên cứu. Với tôi, chỉ đọc kịch bản văn học với lượng thông tin thôi chưa bao giờ là đủ. Tôi dành nhiều thời gian để tiếp cận các công trình nghiên cứu về bụi mịn trong và ngoài nước; các báo cáo y tế – dịch tễ của các bệnh viện tuyến đầu; các nguồn tư liệu của các nhà khoa học, viện nghiên cứu, các nhóm quan trắc độc lập; và các báo cáo quốc tế từ WHO, WB, IQAir…

Nhưng quan trọng nhất vẫn là những buổi làm việc trực tiếp với giáo sư, tiến sĩ, bác sĩ chuyên ngành hô hấp, môi trường, những nhà chế tạo xe điện – những người thực sự ở tâm điểm của vấn đề. Tôi tìm hiểu sâu về bản chất vật lý – hóa học của hạt bụi PM2.5, PM1.0, PM0.1; cơ chế tác động đến cơ thể người; và tương quan giữa giao thông – công nghiệp – vi khí hậu đô thị.

Một phần quan trọng khác, tôi cũng khảo sát các địa điểm ô nhiễm nặng, trao đổi với các nhóm nghiên cứu độc lập, các nhà phân tích chất lượng không khí. Tất cả giúp tôi có đủ kiến thức để hiểu được bản chất vấn đề, chọn lọc thông tin đúng, tránh sai lệch và biến kiến thức khoa học khô khan thành ngôn ngữ điện ảnh dễ tiếp cận. 

Điện ảnh phải làm cho khoa học trở nên dễ hiểu – đó chính là nhiệm vụ của tôi khi kể câu chuyện này.

* Anh thực hiện bộ phim trong thời gian bao lâu? Trong quá trình làm phim, anh đã gặp phải những khó khăn gì khi phải quay ở các thành phố lớn?

- Bộ phim Bụi mịn - hiểm họa lơ lửng lần này tôi thực hiện trong 6 tháng, trong đó có 4 tháng tiền kỳ và 2 tháng để làm hậu kỳ. Tôi đi 6 Thành phố lớn (cũ) trong cả nước: Hà Nội, Bắc Ninh, Thái Nguyên, Đà Nẵng, Hồ Chí Minh, Bình Dương.

Tôi chọn cách làm phim theo trục Direct Cinema - “điện ảnh trực tiếp”, đây là một phong cách khó, đòi hỏi sự kiên nhẫn và độ nhạy cao của đạo diễn. Điện ảnh trực tiếp đặt tôi vào vị trí người quan sát khách quan, không can thiệp, không áp đặt, không “định kiến hóa” nhân vật. Cách làm này giúp người xem nghe đúng tiếng nói của người dân, chứng kiến chân thật, như trực tiếp những gì đang diễn ra và tự cảm nhận theo cách của họ.

Khi một người mẹ nói về con mình bị viêm phổi tái phát 6 lần/năm, cảm xúc đó chân thật hơn mọi hình minh họa. Khi người công nhân kể về môi trường làm việc nhiều khói bụi, hình ảnh ấy tự nó đã đủ mạnh. Khi những chuyên gia phân tích cơ chế hình thành của bụi mịn, cách họ giải thích trực diện giúp người xem hiểu bản chất mà không cần “giảng giải”.

Một số hình ảnh trong bộ phim

Tôi kết hợp điện ảnh trực tiếp với cấu trúc vấn đề – chuyên gia – thực tiễn, tạo thế “tam giác thông tin”: Vấn đề → Góc nhìn người dân → Khoa học lý giải → Giải pháp. Nhờ vậy, bộ phim vừa giữ được tính khoa học, vừa có cảm xúc, vừa có sức thuyết phục và không gây nặng nề cho người xem.

* Thông điệp quan trọng nhất mà anh muốn gửi gắm đến công chúng thông qua việc đưa "Bụi mịn" lên màn ảnh rộng là gì? Anh mong muốn khán giả sẽ thay đổi nhận thức hoặc hành động như thế nào sau khi xem phim?

- Tôi không kỳ vọng bộ phim sẽ làm thay đổi ngay sau khi xem phim. Nhưng tôi hy vọng nó có thể khiến mỗi người xem quan tâm hơn đến chất lượng không khí nơi mình đang sinh sống; giúp các gia đình có thêm ý thức bảo vệ trẻ nhỏ, người già; khuyến khích người dân lựa chọn phương tiện xanh hơn khi có thể; hay mở ra nhiều cuộc thảo luận khoa học – chính sách – giáo dục. 

Tôi cũng mong muốn các cơ quan quản lý xem đây là tài liệu tham khảo hữu ích. Điều tôi mong nhất là bộ phim góp phần khiến cộng đồng nhận thức rõ hơn: Mỗi hành động nhỏ hôm nay quyết định tương lai của thế hệ mai sau.

Một số hình ảnh trong bộ phim

* Đối với anh, chiến thắng này có ý nghĩa như thế nào đối với dòng phim Khoa học nói chung và Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương nói riêng, đặc biệt trong bối cảnh các vấn đề môi trường ngày càng cấp bách?

- Thương hiệu của Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung Ương được biết đến như một cánh chim đầu đàn của Điện ảnh cách mạng Việt Nam về các thể loại: Phim Tài liệu và Phim Khoa học. Với gần 70 năm xây dựng và phát triển, giải thưởng Bông sen vàng cho phim Bụi mịn - hiểm họa lơ lửng của năm nay sẽ một lần nữa khẳng định Hãng phim luôn luôn “Đồng hành cùng cuộc sống”. 

Tất cả mọi vấn đề nóng bỏng, những vấn đề gai góc đều có chúng tôi phản ánh thông qua phim tài liệu. Còn với tiếng nói của các nhà khoa học, chuyên gia nghiên cứu cũng như nỗi lòng của người dân và mang hơi thở của cuộc sống thì là phim khoa học.

Đạo diễn Dương Huy cùng Nhà thiết kế Âm thanh - Hoàng Thu Thuỷ (giành giải Âm thanh xuất sắc Phim "Mưa Đỏ") và đạo diễn Phan Gia Nhật Linh (Nhà sản xuất phim "Mang Mẹ đi bỏ")

* Sau thành công của “Bụi mịn - hiểm họa lơ lửng”, anh và ê-kíp có dự định tiếp tục khai thác các chủ đề thời sự, môi trường tương tự không? Dự án tiếp theo mà anh đang ấp ủ là gì?

- Bộ phim tiếp theo tôi đã xong tiền kỳ được mang tên: Đất hiếm ở Việt Nam. Đất hiếm - không chỉ là tài nguyên mà còn là chìa khóa của cuộc cách mạng công nghệ, là vũ khí chiến lược trong thế kỷ 21. Việt Nam – một trong những quốc gia sở hữu trữ lượng đất hiếm hàng đầu thế giới – đang đứng trước cơ hội và thách thức lớn.

Về cá nhân, với tư cách Phó trưởng phòng phim khoa học, tôi sẽ tiếp tục theo đuổi dòng phim khoa học cũng như vấn đề môi trường, bởi đó là lĩnh vực tôi tin là rất cần sự tham gia của các nhà làm phim tài liệu và khoa học. 

Tôi muốn tiếp tục ghi lại những biến đổi của tự nhiên; đời sống con người trong đô thị hiện đại; nghiên cứu khoa học của các nhà khoa học Việt Nam trong việc chuyển đổi năng lượng – công nghệ xanh; và những thách thức sinh thái mà các thế hệ tương lai sẽ đối mặt. 

Với tôi, phim khoa học không chỉ là nghề, mà là cách mà tôi đóng góp cho xã hội bằng ngôn ngữ điện ảnh.

* Cảm ơn anh về cuộc trò chuyện!