Sau cơn bão số 13 (bão Kalmaegi) vào đầu tháng 11/2025, những đợt sóng lớn đã làm xói lở nghiêm trọng bờ biển phường Hội An Tây (TP. Đà Nẵng). Trong lớp cát bị cuốn đi, người dân lại thấy những mảnh gỗ cổ lộ ra vết tích của một con tàu cổ bị đắm, từng được khảo sát trước đây.

Con tàu, theo kết quả nghiên cứu ban đầu, có khả năng thuộc giai đoạn giữa thế kỷ XIV đến XVI, thời kỳ thương cảng Hội An là trung tâm giao thương lớn của khu vực Đông Nam Á.

Để hiểu rõ hơn về kế hoạch bảo tồn và hướng xử lý di vật quý giá này, báo Thể thao và Văn hóa (TTXVN) đã có cuộc trao đổi với ông Phạm Phú Ngọc, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di sản văn hóa thế giới Hội An.

* Thưa ông, sau khi con tàu cổ xuất lộ trở lại do ảnh hưởng của bão Kalmaegi, trung tâm đã có kế hoạch cụ thể nào để bảo vệ và khai quật di vật này?

- Sau bão, trung tâm đã lập tức khảo sát hiện trường và ghi nhận tình trạng con tàu. Hiện phần thân tàu lộ ra dài hơn 17 mét, rộng khoảng 5 mét, cấu trúc còn tương đối nguyên vẹn. Tuy nhiên, phần còn lại vẫn bị vùi sâu dưới cát, chịu tác động của thủy triều mỗi ngày.

Chúng tôi đã đề xuất với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố Đà Nẵng cho phép tiến hành khai quật khẩn cấp. Việc này không chỉ để bảo vệ hiện vật tránh hư hại, mà còn giúp thu thập, giám định và lưu giữ tư liệu khảo cổ học quý giá phục vụ nghiên cứu lâu dài. Dự kiến, nếu được phê duyệt sớm, quá trình khai quật sẽ được tiến hành ngay.

* Việc khai quật một con tàu cổ dưới lớp cát biển hẳn là rất phức tạp. Trung tâm sẽ phối hợp với những đơn vị nào để thực hiện công việc này, thưa ông?

- Đúng vậy, đây là công tác đòi hỏi kỹ thuật và chuyên môn cao. Trong giai đoạn khảo sát, trung tâm đã hợp tác với Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia TP.HCM cùng Bảo tàng Đà Nẵng.

Nếu được cấp phép khai quật, chúng tôi sẽ tiếp tục mời thêm các chuyên gia khảo cổ học biển, chuyên gia vật liệu gỗ cổ, phục dựng tàu truyền thống và bảo tồn di vật dưới nước. Mục tiêu là đảm bảo tính khoa học, an toàn và giá trị nguyên gốc của di tích.

Các phần thân tàu cổ vừa xuất lộ sau bão Kalmaegi tại khu vực ven biển phường Hội An Tây, TP. Đà Nẵng. Ảnh: Quốc Việt

* Hiện nay, khu vực ven biển Hội An Tây đang chịu sạt lở nghiêm trọng. Ông có lo ngại con tàu sẽ bị sóng cuốn hoặc hư hại thêm?

- Chúng tôi rất lo ngại điều đó. Trong khi chờ các thủ tục khai quật, trung tâm đã thiết lập biện pháp bảo vệ tạm thời: dựng biển cảnh báo, phối hợp với chính quyền phường Hội An Tây và người dân địa phương để giám sát thường xuyên.

Tuy nhiên, về lâu dài, cần có sự phối hợp liên ngành - giữa văn hóa, tài nguyên môi trường và chính quyền thành phố - để gia cố bờ biển, kiểm soát sạt lở, đồng thời khoanh vùng khu vực tàu đắm như một vùng di sản đặc biệt cần bảo vệ.

* Với giá trị lịch sử khá đặc biệt của con tàu, trung tâm có kế hoạch nào để phát huy di sản này trong tương lai?

- Chúng tôi xem đây là một chứng tích hiếm hoi của lịch sử hàng hải Việt Nam. Sau khi khai quật, các di vật và cấu trúc tàu sẽ được phục dựng, trưng bày trong không gian bảo tàng hoặc triển lãm ngoài trời - nơi công chúng có thể tận mắt chiêm ngưỡng và hiểu thêm về một giai đoạn sôi động của thương cảng Hội An xưa.

Xa hơn nữa, chúng tôi mong muốn kết nối công tác bảo tồn này với giáo dục di sản, du lịch học thuật và du lịch trải nghiệm văn hóa biển - những hướng đi phù hợp với tinh thần bảo tồn gắn với phát huy giá trị.

Các phần thân tàu cổ vừa xuất lộ sau bão Kalmaegi tại khu vực ven biển phường Hội An Tây, TP. Đà Nẵng. Ảnh: Quốc Việt

* Có vẻ việc bảo tồn con tàu cổ không chỉ là câu chuyện khảo cổ, mà còn là hành trình gìn giữ ký ức của biển. Ông nghĩ sao về điều này?

- Đúng vậy. Mỗi con tàu đắm đều là một câu chuyện của con người, của hành trình và thời đại. Bảo tồn con tàu không chỉ là giữ lại những mảnh gỗ, mà là lưu giữ lại ký ức của biển, của những tuyến giao thương đã góp phần hình thành diện mạo văn hóa xứ Quảng và của Việt Nam hôm nay.

Giữa lớp cát vàng lấp lánh và sóng biển dập dờn của Hội An Tây, con tàu cổ vẫn nằm đó như một "chứng nhân" của thời gian. Hành trình khai quật và bảo tồn con tàu không chỉ là công việc của giới khảo cổ, mà còn là hành trình gìn giữ của di sản biển Việt Nam - nơi văn hóa, con người và thiên nhiên giao hòa trong cùng một câu chuyện lớn mang tên ký ức.

* Cảm ơn những chia sẻ của ông.

Các phần thân tàu cổ vừa xuất lộ sau bão Kalmaegi tại khu vực ven biển phường Hội An Tây, TP. Đà Nẵng. Ảnh: Quốc Việt