"Ben-Hur" & Cảnh hành động hay nhất mọi thời đại (phần 2)

26/11/2010 07:01 GMT+7 | Phim

(TT&VH Cuối tuần) - Ben-Hur sẽ được nhân loại nhớ mãi với trường đoạn đua xe tứ mã kinh điển dài 11 phút, hoàn toàn được thực hiện bằng sức người... Hơn nửa thế kỷ đã qua, nó vẫn được tôn vinh là cảnh hành động ngoạn mục và vĩ đại nhất trong lịch sử điện ảnh.

Sự chuẩn bị vĩ đại cho cảnh quay vĩ đại

Trường đua chiến xa là bối cảnh đơn lẻ lớn nhất từng xây dựng vào thời điểm ấy. Nó được hơn 1.000 công nhân bắt tay xây dựng từ đầu năm 1958, dài hơn 600 mét, rộng gần 20 mét và bao trùm trên một diện tích 73.000 m2. Hơn 40.000 tấn cát trắng đã được nhập từ Mexico để xây trường đua này.

Ngoài trường đua chính để quay, một đường đua giống hệt cũng được dựng ở bên cạnh để huấn luyện ngựa, những người lái chiến xa, và bố trí thử các góc máy. Đường đua được trải bằng đá vụn nghiền nát, rồi phủ một lớp đất dung nham nghiền nát dày hơn 25 cm. Lớp trên cùng là đá vàng được tán vụn dày hơn 20 cm, đủ cứng để có thể chịu được trọng lượng của các cỗ chiến xa và ngựa, và có tính đàn hồi để tránh cho các con ngựa bị khập khiễng.

18 cỗ xe tứ mã được chế tạo, một nửa được sử dụng cho bộ phim. Xuất hiện trong suốt cuộc đua là 36 con ngựa, nhưng phải nhập tới 82 con từ Nam Tư. Tất cả đều được chọn lựa kỹ càng để phòng khi xảy ra tai nạn và để chúng được luân phiên nghỉ ngơi. Đặc biệt những con bạch mã của Ben-Hur đến từ Lipica, Slovenia – nơi khởi nguồn của giống ngựa “Lipizzaner” trắng như tuyết. Chuyên gia Glenn H. Randall Sr. huấn luyện chúng nhiều tháng trước khi quay.

Charlton Heston bỏ ra bốn tuần để học cách điều khiển chiến xa. Năm 1956, khi đóng phim The Ten Commandments (Mười điều răn), Heston đã từng có kinh nghiệm với các cỗ xe nhị mã nhỏ hơn, nên lần này anh tinh thông kỹ thuật điều khiển cỗ xe tứ mã nhanh hơn bất kỳ ai khác.

Stephen Boyd do được phân vai trễ nên chỉ có hai tuần học cách điều khiển chiến xa. Anh đã trải qua những giờ phút đầy khó khăn với đôi tay và cổ tay thường xuyên sưng rộp.

Andrew Marton – Linh hồn của cảnh quay vĩ đại

Đạo diễn William Wyler giao trọng trách thực hiện toàn bộ cảnh quay tốn kém và quan trọng này cho phó đạo diễn Andrew Marton. Diễn viên đóng thế lừng danh Yakima Canutt được mời điều phối tất cả các pha mạo hiểm và huấn luyện những người điều khiển chiến xa.

Andrew Marton được bố trí ba chiếc camera 65mm đắt tiền với những ống kính đặc biệt, để ông và ê-kíp có thể di chuyển tới gần những pha hành động nguy hiểm. Trong quá trình quay, có lúc 2 chiếc chiến xa bị mất đà tông thẳng vào chiếc máy quay, may là nó đã được bảo hộ kỹ càng.

Sau một vài ngày quay, Marton khám phá ra cách hiệu quả nhất để tạo hình ảnh có tốc độ và sống động, là phải cho máy quay cùng tham gia cuộc đua, nghĩa là phải cho nó di chuyển cùng với các cỗ xe tứ mã. Ngoài những chiếc xe pick-up có trang bị cần trục, một chiến xa sử dụng lốp xe cao su cũng được chế tạo đặc biệt để đặt máy quay.

Nhiệt độ cao ở Rome lúc ấy là điều trở ngại đáng sợ khi quay cảnh này. Các con ngựa chỉ có thể chạy nhiều nhất khoảng tám lần mỗi ngày. Vì vậy hầu hết các cảnh quay phải được biên đạo và tập dượt kỹ càng, để có thể hoàn tất ngay trong lượt quay đầu tiên. Một bệnh xá dã chiến được xây dựng bên cạnh trường đua. May mắn trong suốt thời gian quay những cảnh đua chiến xa nguy hiểm, hầu hết chỉ là những vết xây xước nhẹ hoặc da bị cháy nắng… chứ không có tai nạn đáng tiếc nào xảy ra.

Đạo diễn Wyler quyết định cuộc đua chiến xa sẽ không thu âm thanh khi quay. Tất cả âm thanh sẽ được đưa vào trong giai đoạn hậu kỳ. Ngoài ra ông cũng quyết định sẽ không có bất kỳ âm nhạc nào trong suốt trường đoạn ấy.

Trong suốt 10 tuần quay cảnh này, 15.000 diễn viên quần chúng đã được thuê để phủ đầy các khán đài. Tổng cộng chỉ riêng cảnh đua chiến xa đã tốn khoảng 4 triệu USD, tức gần ¼ tổng kinh phí sản xuất cả phim. Thời ấy, cứ mỗi giờ lại có một chiếc xe chở khách du lịch đến tham quan trường đua vĩ đại này.

Những cảnh ngoạn mục nhất

Tất cả những gay cấn nhất của cuộc đua chiến xa được chuyên gia đóng thế các pha mạo hiểm hàng đầu Yakima Canutt dàn dựng. Khi xem trường đoạn này, khán giả cực sốc vì thấy có ít nhất 3 cái chết. Một chiến xa bị ép sát tường, kéo tên lính gác La Mã ngã ra đường đua, và bị chiếc xe sau cán qua người. Một chiến xa bị đổ vật giữa đường đua, hất người kỵ mã lăn ra ngoài. Anh tránh được chiến xa thứ nhất, nhưng bị chiếc thứ hai đè nghiến qua người. Và người đóng thế vai Messala của Stephen Boyd bị lôi với tốc độ cao và bị giẫm nát dưới chân ngựa…

Thực chất, 3 cảnh chết người rõ ràng ấy hoàn toàn là những hình nộm có trọng lượng bằng người thật. Chúng có những khớp nối ở tay và chân được chế tạo rất khéo léo để khi bị cán qua, những khớp nối ấy sẽ phản ứng lại như cơ thể của con người trong tình huống đó. Giống thật nhất trong số này là hình nộm thế thân cho Messala bị vướng dưới chân ngựa và bị giẫm đạp tới chết. Đó là kết quả của sự xếp đặt khéo léo và dựng phim lão luyện đã tạo nên cảnh chết người ghê rợn nhất trong phim ảnh tới thời điểm đó. Nó khiến cho khán giả xem phim bị sốc dữ dội, vì cứ đinh ninh là diễn viên chết thật!

Tuy nhiên, một trong những khoảnh khắc đáng nhớ nhất trong cuộc đua lại đến từ một tai nạn suýt gây chết người. Đó là cảnh chiến xa của Ben-Hur bay vượt qua một chiếc khác đang ngã đổ trên đường đua. Trong thực tế, cú bay qua chướng ngại vật ấy đã được lên kế hoạch kỹ càng, nhưng tình huống nhân vật bị hất lên không trung thì không ai nghĩ tới.

Con trai của Yakima Canutt là Joe Canutt đóng thế cho Charlton Heston. Anh điều khiển chiến xa lao với tốc độ rất cao về phía cỗ xe đổ nát chắn ngang đường mà không nghe thấy cha mình thét: “Nhanh quá! Nhanh quá!”. 4 con ngựa dễ dàng bay qua chướng ngại vật, chiếc chiến xa cũng thế, nhưng nó lại nảy mạnh lên khi tiếp đất và hất tung Joe bay khỏi cỗ xe lọt vào giữa hai con ngựa. Theo bản năng, anh nắm được thanh giằng trên chiếc chiến xa để tránh bị rơi xuống chân ngựa. Joe leo ngược trở vào chiến xa, nhưng vẫn bị kéo lê đến gần hai mét...

Joe may mắn thoát chết trong gang tấc và chỉ bị một vết cắt trên cằm, phải khâu bốn mũi! Ông bố Yakima Canutt mặt tái mét, bởi ông cũng như mọi người ai cũng đinh ninh rằng Joe Canutt cầm chắc cái chết! Trường đoạn này ngoạn mục tới mức nó được đưa toàn bộ vào phim, khiến ai xem cũng phải bật dậy tán thưởng. Andrew Marton đã gọi đó là pha mạo hiểm ngoạn mục nhất mà ông từng thấy trong đời!

Khi đạo diễn Wyler xem phiên bản dựng hoàn chỉnh của cảnh đua chiến xa, ông vô cùng thán phục những gì mà phó đạo diễn Andrew Marton và nhà biên đạo các pha mạo hiểm Yakima Canutt đã làm được. Wyler khẳng định rằng: “Đó là một trong những kỳ tích điện ảnh vĩ đại nhất” mà ông từng thấy!

Tất cả những nhà viết sử điện ảnh của thế giới đều cho rằng: Chỉ riêng cảnh này cũng đã xứng đáng với giải Oscar! Nó có ảnh hưởng rất lớn tới nhiều thế hệ đạo diễn sau này.

Xứng đáng với mọi lời khen tặng

Đến mùa Hè thì chi phí sản xuất đã vọt lên 10 triệu USD, cao hơn dự tính ban đầu gần 50%. Các nhà điều hành hãng MGM sốt ruột bay tới Rome mỗi tuần để kiểm tra tiến độ sản xuất. Tuy nhiên, tổn thất bi đát nhất là cái chết của nhà sản xuất 54 tuổi Sam Zimbalist vì nhồi máu cơ tim, khi phim vẫn còn đang dang dở! Có lẽ trọng trách nặng nề phải làm phim Ben-Hur để cứu hãng MGM khỏi phá sản, chính là áp lực dẫn tới cái chết của ông. Đạo diễn Wyler nhận trách nhiệm thay bạn lèo lái bộ phim đến phút cuối cùng.

Trong 9 tháng quay Ben-Hur tại phim trường Cinecitta, đạo diễn Wyler đã duy trì một lịch trình làm việc khủng khiếp suốt 7 ngày trong tuần: 16 giờ/ngày. Trong suốt quá trình quay dài đằng đẵng ấy, Wyler chỉ bỏ lỡ có 2 ngày quay do bị cúm!

Sau khi quay, toàn bộ các bối cảnh được tháo gỡ (với chi phí 150.000 USD) – mục đích là để bán đi những gì có thể lấy lại tiền, thứ hai là nhằm bảo mật ngăn ngừa các nhà sản xuất phim Ý sử dụng lại những mẫu thiết kế và vật liệu tương tự cho các bộ phim sử thi khác.

Khi quá trình bấm máy hoàn tất, các phòng in tráng hậu kỳ của MGM ở London đã xử lý hơn… 381.000 mét phim màu Eastman Kodak 65mm, với chi phí 1 USD cho 0,384 mét. Cuộc đua chiến xa có một tỷ lệ cắt dựng là 263 lấy… 1! (trung bình khoảng 80 mét phim lấy được… 0,3 mét!) – Đây có lẽ là tỷ lệ cao nhất cho bất kỳ trường đoạn nào từng được quay bằng phim 65mm.

Ben-Hur hoàn tất với độ dài 212 phút, tốn kém đến 15 triệu USD. Nhưng canh bạc mạo hiểm này đã có đoạn kết có hậu khi công chiếu với 90 triệu USD doanh thu, và 11 giải Oscar năm 1959. Đây là bộ phim duy nhất trong thể loại phim tôn giáo do Hollywood sản xuất, có mặt trong danh sách những phim được Vatican hài lòng!.

Bá Vũ