Khám phá văn bia vua Nguyễn ở Vịnh Hạ Long

(TT&VH Online) - LTS: Vịnh Hạ Long là một thắng cảnh của Việt Nam, đã từng hai lần được UNESCO công nhận là Di sản thế giới và hiện đang được bình chọn là “Kỳ quan thiên nhiên thế giới”. Những hang động bí ẩn và mỹ lệ của Vịnh Hạ Long đang ẩn giấu nhiều giá trị đặc sắc về địa chất, thiên nhiên và về văn hóa. Gần đây, PGS.TS Đinh Khắc Thuân (Phó Tổng biên tập tạp chí Hán Nôm) đã “giải mã” bia đá đề thơ của vua Khải Định, ghi lại chuyến thăm vịnh Hạ Long năm 1918.

Bia đá của vua Khải Định

Hang Đầu Gỗ ở phía hữu động Thiên Cung là một trong các hang động đẹp nhất trong quần thể di tích ở vịnh Hạ Long, cách bến Đoan chừng 5,6 km, hàng ngày thu hút hàng trăm khách tham quan. Tại cửa động có một bia đá khắc văn bản chữ Hán, khá cổ kính. Bên cạnh bia đá, có một biển vàng trang trọng giới thiệu nội dung văn bia này bằng chữ Việt và tiếng Anh, nội dung như sau:

Bia đá của vua Khải Định

Nội dung bài thơ rằng “Thơ không thể ca ngợi hết vẻ đẹp của hang động, làm thơ chẳng qua chỉ là thêm một bông hoa vào trên bức gấm đã đẹp sẵn mà thôi” (Thượng gấm điểm hoa). Nhà Vua đã cho dựng bia đá ghi lại sự tích này, họa tiết phía trên của bia đá có hình lưỡng long chầu nguyệt, thể hiện âm dương luân hồi. Xung quanh là cảnh trí vân long phi (mây bay rồng múa). Phía dưới khắc hình con Lân thuộc tứ linh (Long, Li, Quy, Phượng) là bốn loài vật linh thiêng được tôn thờ ở các đình, chùa, miếu mạo của dân tộc Việt Nam. Sự tích này khẳng định hang Đầu Gỗ vừa là di tích lịch sử vừa là cảnh đẹp tự nhiên lâu đời, là niềm tự hào của dân tộc, ai ai cũng phải đến thăm”.

Thực tế, bia khá đẹp, được chạm khắc công phu, nhưng bề mặt bia bị khắc đè lên nhiều dòng chữ, nên rất khó đọc và gây phản cảm. Nội dung văn bia hoàn toàn không đúng như lời giới thiệu trên. Vì thế, Trung tâm quản lý di tích I, thuộc Ban Quản lý vịnh Hạ Long mong muốn tu sửa lại bia đá này. Chúng tôi đã đến tận nơi khảo sát và khôi phục được toàn bộ văn bản văn bia. Đoàn khảo sát và khôi phục văn bia này, gồm: PGS.TS. Nguyễn Tá Nhí, và Họa sĩ Chu Văn Vệ (Bảo tàng Lịch sử Việt Nam) và tôi (PGS.TS Đinh Khắc Thuân)

Hang động được vua ban tên mới

Đây là bài tựa và bài thơ của vua Khải Định làm và sai khắc vào đầu Xuân năm Mậu Ngọ (1918) trong dịp tuần du phía Bắc cùng viên Toàn quyền Pháp là Sa-rô (chữ Hán phiên là Lộ-công), chứ không phải là Poldoumme (Paul Doumer) như bảng giới thiệu đã ghi.

Do bị nhiều nét chữ trên bia bị mất, nên việc khôi phục lại văn bản này vô cùng khó khăn. Chúng tôi đã cố gắng hết mức, song rất có thể còn những sai sót, xin chỉ giáo và lượng thứ. Sau đây xin giới thiệu toàn bộ văn bản văn bia sau khi được khôi phục.

Dịch nghĩa bài văn bia:

Lời tựa bài thơ Ngự chế đến thăm hang đá kỳ quan ở Lục Hải và ban cho tên gọi là động Ngũ Thái Tường Vân (mây lành năm sắc).

Một buổi sớm mùa Xuân năm Mậu Ngọ (1918), Trẫm đi tuần du phía Bắc, cùng với quan toàn quyền Sa-rô (Albert Pierre Sarraut) từ Hải Phòng đi tàu thủy đến thăm Lục Hải (Hạ Long), ngược lên sông Lục Đầu, ngang qua động đá kỳ quan này. Nhân bước xuống thuyền con ghé vào bờ, dắt tay nhau bước vào cửa động.

Ngày 22 tháng 3 năm Khải Định thứ 3 (1918).