Những ngày cuối cùng của Xuân Quỳnh và Lưu Quang Vũ (Kỳ 4)

Đôi vợ chồng tài năng Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh

* “Một vở diễn "kháy" tới... 28 cơ quan (???)”

Nhà văn Ngô Thảo nhận xét: trong cuộc đời nhiều rủi ro của mình, Vũ chỉ có một lần gặp may duy nhất. Đó là việc anh bước vào làng sân khấu đúng thời điểm đất nước bắt đầu mở cửa. Ở không khí ấy, người ta bắt đầu có nhu cầu xét lại, bàn lại về những hạn chế và trì trệ của cơ chế bao cấp, của những cách tư duy khô cứng - vốn đã phủ bóng lên cuộc sống của bao người suốt một khoảng thời gian dài. Đất đai màu mỡ có sẵn, chỉ chờ một hạt giống tốt để nảy mầm.....

"Hội thảo, phê bình rồi ý kiến phản đối đều đủ cả. Có vở diễn, người ta tỉ mẩn ngồi thống kê là Lưu Quang Vũ "kháy" tới 28 cơ quan. Có hết từ các ngành giáo dục, công nghiệp, giáo dục, y tế, phát thanh, chiếu bóng, xí nghiệp quốc doanh, công an…" - nhà báo Minh Vũ kể lại- " Đó là vở Mùa hạ cuối cùng. Đi xem, tôi nhớ mãi vai nam chính do Đức Hải đóng. Đang cảnh ngồi xem truyền hình, anh ta bỗng đứng phắt dậy, giơ tay hướng về khán giả: Dừng lại! Giả dối! Tất cả đều là giả dối! Dưới khán phòng, người xem lặng đi, quên cả vỗ tay".

"Vậy, có bao giờ bố anh mệt mỏi vì những ý kiến ấy không?”. Trả lời câu hỏi này của phóng viên, Minh Vũ cho biết: “Tôi cũng ít nghe chuyện của bố. Chỉ nhớ, bố vẫn nói rằng viết kịch phải có cái tâm, có sự nhân ái và đừng dìm nhân vật xuống bùn đen. Nhưng tôi cũng tình cờ nghe bố nói chuyện với má Quỳnh. Bố kể rằng buổi hội thảo hôm ấy rất căng. Cuối buổi, lên phát biểu, bố cười nói: Em mới vào nghề, tất nhiên viết còn nhiều khiếm khuyết...”

* "Đại phẫu" Hồn Trương Ba

Nếu để lựa chọn, có lẽ "tâm bão" trong những cuộc tranh luận về kịch Lưu Quang Vũ nằm ở Hồn Trương Ba da hàng thịt - kịch bản được coi là tiêu biểu nhất của anh. Năm 1987, vở diễn ra đời tại nhà hát kịch Việt Nam dưới sự dàn dựng của đạo diễn Nguyễn Đình Nghi. Quãng thời gian gần một năm sau đó là sự xuất hiện những luồng ý kiến khác biệt tới mức trái ngược nhau.

Đỉnh cao của những ý kiến trái ngược ấy là cuộc Hội thảo tổ chức vào tháng 2/1988- 6 tháng trước khi anh gặp nạn. Bài tham luận của một nhà báo, đang công tác tại một tờ báo lớn, có những lời phê bình rất gay gắt:

"Nực cười thay một tác phẩm nghệ thuật như thế mà Hồ Ngọc (nhà phê bình sân khấu, có mặt tại hội thảo) dám cả gan ví với Truyện Kiều và Hamlet. Tôi có thể nói thẳng ra rằng vở diễn này thuộc loại thương mại kiểu mới. Sân khấu thương mại kiểu cũ là chiều nịnh một thứ thẩm mỹ thấp kém, còn sân khấu thương mại kiểu mới là chiều nịnh những thấp kém về mặt tư tưởng của một bộ phận công chúng bức bối, bất mãn trong khó khăn của đời sống hôm nay.

 

Vở diễn Hồn Trương Ba - Da Hàng thịt đã là trung tâm của những cuộc tranh luận về kịch Lưu Quang Vũ trong năm 1988. Trong ảnh là cảnh vở diễn được dựng lại sau này. Ảnh Nguyễn Đình Toán

Đi xa hơn, nhà báo này khẳng định về Lưu Quang Vũ và những người làm vở: "Các anh không chỉ là người ngoài cuộc mà còn là những người thiếu tinh thần trách nhiệm của người xây dựng. Trung ương có thiếu sót nhưng không cho phép các nghệ sĩ được cười cợt chế giễu"

Rất may, sau ý kiến ấy, bà Thùy Chi, nguyên giám đốc Nhà hát Tuổi trẻ, đã đứng ra "gỡ rối". Bà cho rằng vở diễn không có dụng ý xấu, còn Lưu Quang Vũ là một tác giả trẻ nhạy bén với hiện thực. "Vở diễn phê phán tình trạng chắp vá trong sửa chữa sai lầm. Nam Tào, Bắc Đẩu trong vở là một kiểu cán sự tổ chức thôi, chứ không phải là như một số đồng chí tiếp nhận".