Tìm được kiệt tác "Kim Vân Kiều" của danh họa Lê Phổ

05/03/2011 16:23 GMT+7 | Văn hoá

(TT&VH) - Liên tiếp trong những năm qua, tranh của Lê Phổ được cả thế giới biết đến và đánh giá cao qua các cuộc đấu giá của các nhà Christie’s và Sotherby. Nhiều bức tranh của ông có giá lên tới hàng trăm ngàn USD. Vì thế tôi rất bất ngờ khi biết một bức tranh khổ lớn của ông hiện đang có mặt ở Việt Nam và có một lai lịch khá thú vị.

Thế kỷ 20, họa sĩ Lê Phổ được nhiều người biết tới như một cây đại thụ trong hội họa Việt Nam. Tên tuổi ông thường được nhắc cùng với những họa sĩ tên tuổi khác như Tô Ngọc Vân, Bùi Xuân Phái... và theo như tôi được biết thì họa sĩ Lê Phổ cùng với các họa sĩ kể trên đã học cùng một khóa ở trường Mỹ thuật Đông Dương. Khác với các bạn, ông đã sớm từ giã Việt Nam để sang đất Pháp sinh sống, ông mất tại đây ngày 12/12/2001 thọ 94 tuổi.

Cũng vì lý do này, Việt Nam tuy là nơi sinh ra ông nhưng không có nhiều tác phẩm của ông để lưu giữ tại các bảo tàng mỹ thuật. Nhưng mới đây, tại Nam Định người ta phát hiện còn có một bức tranh quý.

Bức tranh nạm vàng và ngọc

Danh họa Lê Phổ

Gần đây, giới mỹ thuật xôn xao về bức tranh Thiếu phụ - một trong số rất ít tranh của Lê Phổ còn ở Việt Nam. Bức tranh sơn mài, khung bằng ngà voi này do nhà sưu tập - KTS mê hội họa - Nguyễn Quốc Cường sở hữu, được đánh giá là đắt nhất trong vô số món đồ quý đang được trưng bày tại Nhà triển lãm Đinh Tiên Hoàng (Hà Nội).

Đọc được thông tin này, chợt nhớ ra cách đây không lâu tôi đã được chiêm ngưỡng một bức tranh khác của họa sĩ Lê Phổ. Bức tranh có tên Kim Vân Kiều.

Một số nhà nghiên cứu hội họa cho biết, bức tranh này có thể ra đời vào khoảng những năm 1932 - 1935 là loại tranh sơn mài có khảm, sử dụng nhiều chất liệu quý giá như: ngà voi châu Á, hổ phách, ngọc bích và vàng mười miêu tả một cảnh lãng mạn trong Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du, xuất phát từ câu thơ:

Chàng Vương quen mặt ra chào

Hai Kiều e lệ nép vào dưới hoa

Nhìn vào bức tranh chúng ta có thể thấy rõ bối cảnh ba chị em Thúy Kiều, Thúy Vân, Vương Quan đi tảo mộ, đang lúc chuẩn bị ra về (sau khi gặp Đạm Tiên) thì gặp Kim Trọng đứng bên kia chiếc cầu nho nhỏ được nạm vàng. Thực tế Kim Trọng là bạn học của Vương Quan nên đã biết Thúy Kiều và Thúy Vân từ lâu, bởi vậy chỉ có Chàng Vương quen mặt ra chào còn Hai Kiều thìe lệ nép vào dưới hoa. Hoa trong bức tranh cũng được nạm vàng và chất liệu ngà rất sinh động, hai Kiều chẳng những nép vào dưới hoa mà còn đứng ngay dưới tán cây tùng cũng được nạm vàng lộng lẫy không kém. Quan sát kỹ hơn nữa, chúng ta có thể thấy phía bên trái cầu, chàng Kim Trọng đội mũ ngọc bích, trang phục bằng ngà voi, khuôn mặt và phần chân là hổ phách. Phía bên phải cầu, Vương Quan đội mũ ngọc bích, trang phục hổ phách. Thúy Vân đứng trước, trang phục, khăn áo, khuôn mặt đều bằng ngọc bích, phần chân là ngà voi, Thúy Kiều trang phục ngà voi, dải khăn và phần chân bằng đá ngọc. Con ngựa đang bình thản gặm cỏ thì được làm bằng hổ phách, yên ngựa được làm bằng ngà voi. Toàn bộ cây lá, hoa cỏ đều là vàng mười.

Toàn cảnh bức tranh, họa sĩ không chỉ tài tình thể hiện cốt truyện bằng những nét vẽ mà còn rất công phu tới từng chi tiết. Với tôi thì bức nào của họa sĩ Lê Phổ cũng đều giá trị cả, nhưng bỗng nhiên tôi có ý so sánh với bức Thiếu phụ đã được giới thiệu vừa qua với bức tranh Kim Vân Kiều. Nếu so về mặt vật chất, thì bức Thiếu phụ chỉ có khung bằng ngà voi, còn nội dung tranh đơn thuần là sơn mài, còn bức tranh tôi đang nói đến thì nội dung hầu hết được nạm tỉ mỉ bằng cả ngà voi, vàng và ngọc. Rõ ràng, để đạt thành công một bức tranh sinh động như thế này, chắc chắn họa sĩ Lê Phổ phải tốn công sức hơn nhiều.

Kim Vân Kiều, bức tranh quý của Lê Phổ

Hành trình của bức tranh

Theo như thông tin của ông Lê Quang Chức - hiện là Chủ tịch Câu lạc bộ Cổ vật Thiên Trường (tỉnh Nam Định), đồng thời là Chủ tịch Hội Sinh vật cảnh Nam Định cung cấp thì bức tranh này đầu tiên thuộc về một gia đình Thượng thư Bộ Lễ của triều đình Huế thời Bảo Đại. Gia đình này có gốc gác từ Nam Định nên khi về hưu, họ đem theo cả bức tranh về quê.

Bức tranh đã ở đất Nam Định kể từ đó cho đến khi con cháu của vị Thượng thư Bộ Lễ bán lại cho ông Lại Văn Chức, ước chừng khoảng gần 70 năm.

Cho đến năm 2010, qua bài báo Nghề chơi cũng lắm công phu do tôi viết đăng trên báo Người cao tuổi, ông Lê Quang Chức tìm được tri âm của mình chính là ông Vũ Toán - nhân vật chính trong bài viết sở hữu rất nhiều cây quý thì ông quyết định tìm đến ông Vũ Toán để tặng ông bức tranh Kim Vân Kiều nhân dịp hội thảo kỷ niệm 245 năm ngày sinh và 190 năm ngày mất Nguyễn Du.

Được tặng bức tranh quý, ông Vũ Toán bèn gia cố, lau chùi đánh bóng lại, cố gắng tối đa bảo vệ nguyên bản bức tranh gốc là không có khung nẹp xung quanh thay vì có nẹp như khi ông Lại Văn Chức đem tặng. Hiện tại, bức tranh Kim Vân Kiều có kích thước 1,2m x 0,7m đang được lưu giữ cẩn thận tại phòng khách nhà ông Vũ Toán, số nhà 20A, ngõ 9 Đặng Thai Mai, quận Tây Hồ, Hà Nội.

Tôi tin rằng, đây chính là một phát hiện thêm về một số hiếm hoi những bức tranh quý của họa sĩ Lê Phổ hiện còn ở Việt Nam.

Thủy Hướng Dương