Trong khuôn khổ chuyến công tác tại Brazil đầu tháng 7/2025, Thủ tướng chính phủ Phạm Minh Chính đã đưa ra một đề xuất đặc biệt: nâng tầm hợp tác bóng đá giữa Việt Nam và Brazil. Câu chuyện không dừng ở một chuyến thăm CLB Vasco da Gama, mà mở ra hướng đi chiến lược cho bóng đá Việt Nam. Với mô hình hợp tác trước đó của Brazil và Nhật Bản, việc nâng tầm bóng đá Việt Nam nhờ nền bóng đá xứ Samba là điều hoàn toàn có thể.

Chiều ngày 5/7/2025, trong khuôn khổ chuyến công tác tham dự Hội nghị Thượng đỉnh BRICS mở rộng, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính và Phu nhân đã có chuyến thăm đặc biệt tới câu lạc bộ bóng đá Vasco da Gama tại thành phố Rio de Janeiro, Brazil.

Vasco da Gama không chỉ là 1 CLB nổi tiếng, giàu truyền thống của Brazil mà còn là một biểu tượng của chống phân biệt chủng tộc và đa văn hóa, với triết lý bóng đá của nhân dân; bóng đá không chỉ dành cho người giàu mà bóng đá là của mọi người, nói rộng ra, mọi người được tiếp cận bình đẳng với mọi môn thể thao.

Theo Thủ tướng Phạm Minh Chính, Vasco da Gama là câu lạc bộ được yêu mến của Tổng thống Brazil Lula da Silva; đồng thời đã, đang và tiếp tục là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của không chỉ cộng đồng Rio de Janeiro mà còn của cả cộng đồng người hâm mộ toàn cầu

Thủ tướng Phạm Minh Chính cho rằng, triết lý bóng đá cũng là triết lý, bản sắc văn hoá của Brazil và rất gần gũi với văn hoá Việt Nam, đó là luôn tấn công, chiến đấu hết mình, cống hiến hết mình, bằng tất cả trí tuệ, tinh tế, sự đam mê; cạnh tranh bình đẳng, chiến thắng là cần thiết, nhưng không phải là tất cả mà phải thể hiện sự cống hiến, tận hưởng và sự sẻ chia.

Cho biết người Việt Nam rất đam mê bóng đá và ngưỡng mộ nền bóng đá Brazil - với "vũ điệu Samba trên sân cỏ", Thủ tướng Phạm Minh Chính cho rằng tiềm năng hợp tác về văn hóa, thể thao, nhất là thể thao thành tích cao, trong đó có lĩnh vực bóng đá giữa Việt Nam và Brazil là không có giới hạn.

Đặc biệt, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã đưa ra đề xuất cụ thể nhằm nâng tầm hợp tác bóng đá giữa hai quốc gia. Thủ tướng Phạm Minh Chính đề nghị phía Brazil, đặc biệt là CLB Vasco da Gama, hỗ trợ Việt Nam phát triển nền bóng đá qua các hoạt động thiết thực như huấn luyện, đào tạo cầu thủ (đặc biệt là nâng cao thể lực và kỹ năng thi đấu), phát triển thương hiệu, nâng cao năng lực quản trị, tổ chức các giải đấu cũng như tăng cường "xuất khẩu" cầu thủ Brazil sang Việt Nam và tạo điều kiện để cầu thủ Việt Nam sang thi đấu tại Brazil.

Đây có thể xem là một lời hiệu triệu chiến lược ở tầm quốc gia, mở ra triển vọng hợp tác bóng đá giữa 2 nước, hứa hẹn giúp bóng đá Việt Nam vươn tầm trong tương lai. 

Brazil không chỉ là cường quốc bóng đá về danh hiệu mà còn là trung tâm đào tạo và xuất khẩu cầu thủ lớn nhất thế giới. Trong các quốc gia từng tiếp nhận ảnh hưởng bóng đá Brazil, Nhật Bản nổi bật với vai trò đi đầu trong việc "nhập khẩu triết lý" thay vì chỉ tập trung vào chiêu mộ cá nhân.

Ngay từ thập niên 1960, bóng đá Nhật đã đón làn sóng cầu thủ Brazil. Nelson Daishiro Yoshimura – người gốc Nhật chơi bóng tại Brazil – sang đầu quân cho Yanmar Diesel (nay là Cerezo Osaka) năm 1967. Sự hiện diện của ông và tiền đạo huyền thoại Kamamoto Kunishige giúp đội bóng này vươn lên hàng ngũ hàng đầu Nhật Bản thời đó.

Không lâu sau, các ngôi sao khác như Carlos Esteves (1969), George Kobayashi (1971) và Sérgio Echigo (1972) lần lượt đến Nhật, góp phần truyền bá triết lý kỹ thuật và sáng tạo của bóng đá Brazil. Echigo đặc biệt nổi bật với việc thành lập học viện bóng đá thiếu nhi lưu động – một mô hình giáo dục thể thao độc đáo.

Giải vô địch bóng đá chuyên nghiệp Nhật Bản – J.League – chính thức được thành lập năm 1991 với 10 đội. Sau vòng loại năm 1992, mùa giải đầu tiên diễn ra vào năm 1993 và đến năm 1998, giải đã có đủ 18 đội chuyên nghiệp. Bóng đá Nhật từ một môn thể thao ít người quan tâm bỗng bùng nổ, phần lớn nhờ sự xuất hiện của huyền thoại Brazil: Zico (Arthur Antunes Coimbra).

Vào năm 1991, ở tuổi 38 – một độ tuổi mà nhiều cầu thủ đã giải nghệ – Zico đã đưa ra một quyết định táo bạo khi chấp nhận lời đề nghị gia nhập Sumitomo Metals, một đội bóng khi đó đang thi đấu ở giải hạng 2 của Nhật Bản. Quyết định này được đưa ra sau khi ông tạm dừng công việc chính trị tại Brazil. Mục tiêu chính và rõ ràng của Zico khi đến Nhật Bản không chỉ là thi đấu, mà là "giúp chuyên nghiệp hóa bóng đá Nhật Bản" và giúp câu lạc bộ này giành một suất trong giải đấu chuyên nghiệp đầu tiên của Nhật Bản – J1 League, dự kiến ra mắt vào năm 1993.  

Việc một huyền thoại tầm cỡ thế giới như Zico chấp nhận chơi ở giải hạng hai cho một đội bóng ít tên tuổi đã cho thấy tầm nhìn vượt trội và cam kết sâu sắc của ông đối với sự phát triển của bóng đá Nhật Bản, vượt lên trên lợi ích cá nhân hay danh tiếng. Đây là một tuyên bố mạnh mẽ về ý định chuyên nghiệp hóa và là một cú hích tinh thần to lớn cho một nền bóng đá đang khao khát vươn mình.

Zico đã thi đấu cho Sumitomo từ năm 1991 đến 1992, mùa giải cuối cùng trước khi Japan Soccer League cũ bị giải thể và ông đã kết thúc với tư cách là cầu thủ ghi bàn hàng đầu của giải hạng hai. Khi J.League chính thức ra mắt vào năm 1993, trong trận đấu mở màn lịch sử, Zico đã ghi một hat-trick ấn tượng, giúp Kashima Antlers (tên mới Sumitomo) giành chiến thắng 5-0 trước Nagoya Grampus, khiến truyền thông quốc tế chú ý.

Zico đã giúp Kashima Antlers giành chức vô địch J.League Suntory Series và về nhì trong mùa giải khai mạc, củng cố vị thế của câu lạc bộ trong số các đội bóng ưu tú của giải đấu. Ông được ghi nhận là người đã biến Kashima Antlers từ một đội bóng "chưa từng được nghe nói đến" thành "nhà vô địch vĩ đại nhất của đất nước". Kashima Antlers sau này đã giành kỷ lục 8 chức vô địch J.League và 1 AFC Champions League.  

Zico không chỉ đơn thuần là một cầu thủ; ông đã mang tính chuyên nghiệp hóa sâu rộng đến Kashima, thay đổi tư duy của các cầu thủ và "thay đổi thực tế mọi thứ, không chỉ trong mà còn ngoài sân cỏ". Ông đã truyền đạt một triết lý làm việc và đạo đức chuyên nghiệp sâu sắc, được gọi là "Tinh thần Zico", bao gồm ba nguyên tắc cốt lõi: "TRABALHO (Cống hiến), LEALDADE (Trung thành), RESPEITO (Tôn trọng)". 

Zico không chỉ là một cầu thủ ghi bàn mà còn là một "người thầy", một "kiến trúc sư" của câu lạc bộ. Ông đã xây dựng bản sắc, tinh thần chiến thắng và văn hóa chuyên nghiệp từ con số 0, điều này là nền tảng cho sự thành công lâu dài và bền vững của Kashima Antlers, biến họ thành một biểu tượng của sự chuyên nghiệp hóa trong bóng đá Nhật Bản.  

J-League được thành lập với mục tiêu rõ ràng là chuyên nghiệp hóa bóng đá Nhật Bản. Chiến lược cốt lõi để đạt được điều này là đầu tư vào các ngôi sao quốc tế như Zico, nhằm thu hút khán giả và nâng cao trình độ chuyên môn. Zico không chỉ là một cầu thủ giỏi; ông còn là người truyền tải "tiêu chuẩn thế giới" về sự chuyên nghiệp, không chỉ qua kỹ năng mà còn qua thái độ và đạo đức làm việc.

Ông đã thay đổi tư duy của các cầu thủ và cả ban lãnh đạo câu lạc bộ, từ một đội bóng công ty trở thành một tổ chức chuyên nghiệp thực thụ. Zico đóng vai trò là một "đại sứ chuyên nghiệp hóa" bằng chính cuộc sống và sự nghiệp của mình. Sự hiện diện của ông đã tạo ra một "chuẩn mực mới" cho bóng đá Nhật Bản, không chỉ về mặt kỹ thuật mà còn về tinh thần và văn hóa. Điều này thúc đẩy sự phát triển toàn diện của J-League và các câu lạc bộ thành viên, chứng minh rằng việc đầu tư vào "chất xám" bóng đá (kinh nghiệm và triết lý) quan trọng hơn nhiều so với việc chỉ mua "chân sút" đơn thuần.  

Không chỉ Zico, Dunga – đội trưởng Brazil vô địch World Cup 1994 – cũng để lại dấu ấn tại Jubilo Iwata, giúp CLB giành chức vô địch J.League năm 1997 và đưa bóng đá Nhật chạm đến tầm vóc thế giới. Tổng cộng, có 8 thành viên đội tuyển Brazil vô địch World Cup 1994 từng thi đấu tại Nhật, bao gồm Bebeto, Leonardo, Müller, Jorginho…

Ở cấp độ đội tuyển, Nhật Bản lần đầu dự World Cup năm 1998, tiến đến vòng 16 đội ở các kỳ 2002, 2010 – những dấu mốc mà bóng đá Việt Nam vẫn đang theo đuổi. Trong hành trình này, các cầu thủ nhập tịch gốc Brazil như Wagner Lopes, Alex Santos, Tulio Tanaka đóng vai trò quan trọng.

Không chỉ cầu thủ, bóng đá Nhật Bản còn đầu tư vào các HLV Brazil như Toninho Cerezo, Oswaldo de Oliveira, Paulo Autuori, Jorginho, Levir Culpi, Nelsinho Baptista và cả Zico – tất cả đều từng đảm nhận vai trò dẫn dắt các đội bóng Nhật Bản.

Sau khi kết thúc sự nghiệp cầu thủ vào năm 1994, Zico trở lại câu lạc bộ Kashima vào năm 1996 với vai trò Giám đốc Kỹ thuật. Trong vai trò này, ông đã đóng góp quan trọng vào "Thời kỳ Vàng đầu tiên" của Kashima, giúp câu lạc bộ giành chức vô địch J.League đầu tiên vào năm 1996.

Vào tháng 8 năm 1999, Zico tiếp tục đảm nhiệm vai trò "huấn luyện viên và tổng giám đốc" tạm thời cho Kashima Antlers, kéo dài đến tháng 1/2000.

Năm 2002, Zico được bổ nhiệm làm huấn luyện viên trưởng đội tuyển quốc gia Nhật Bản vào tháng 7, kế nhiệm Philippe Troussier. Mặc dù thiếu kinh nghiệm huấn luyện viên trưởng vào thời điểm đó, ông được Liên đoàn bóng đá Nhật Bản (JFA) tin tưởng nhờ sự hiểu biết sâu sắc về bóng đá Nhật Bản. 

Dưới sự dẫn dắt của ông, ĐT Nhật Bản đã đạt được thành công đáng kể khi vô địch Asian Cup 2004. Zico cũng thành công trong việc đưa Nhật Bản đến FIFA World Cup 2006 chỉ với một trận thua duy nhất trong chiến dịch vòng loại. Hiện tại, Zico làm cố vấn kỹ thuật cho CLB Kashima.

Ngoài cầu thủ và HLV, yếu tố quan trọng khác trong mô hình Nhật – Brazil là hệ thống đào tạo trẻ và các chương trình giao lưu chiến lược.

Đội U15 Nhật Bản đã sang Brazil vào năm 2019 tham gia Cúp Hữu nghị Nichihaku lần thứ 22, còn được gọi là Cúp Hữu nghị Nhật Bản-Brazil. Ở giải đấu này, U15 Nhật Bản đối mặt với một đội U15 Flamengo và nhận thất bại 0-3. 

Giải đấu nói trên mang lại những kinh nghiệm và bài học quý báu cho các cầu thủ U15 Nhật Bản. Ngoài ra các cầu thủ U15 Nhật Bản còn tham dự một trận đấu giải vô địch Brazil giữa Flamengo và Palmeiras tại sân vận động Maracana, trải nghiệm bầu không khí cuồng nhiệt và quan sát trực tiếp các cầu thủ Brazil thi đấu.

Trong khi đó, U22 Nhật Bản từng đá giao hữu với U22 Brazil vào năm 2019 tại khu vực ngoại ô Recife, Brazil. Đội bóng xứ mặt trời mọc giành chiến thắng 3-2. Đáng chú ý, trận này diễn ra 3 tháng sau khi U22 Nhật Bản thua 4-5 tuyển trẻ Brazil ở loạt 11m tại chung kết giải quốc tế Toulon 2019 ở Pháp. 

Năm 2017, CLB Mito Hollyhock gửi hai cầu thủ của mình, Sawada Daiya và Hirata Kaito, tham gia một chương trình du học ngắn hạn tại Brazil, kết thúc vào ngày 11/8 cùng năm. Các cầu thủ được đi cùng với huấn luyện viên Marquinhos Junior Youth, người vừa là người giám hộ vừa là phiên dịch viên, tạo điều kiện cho họ hòa nhập và học hỏi.

Ngoài các sáng kiến câu lạc bộ, bản thân J.League đã đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển bóng đá trẻ thông qua các chuyến du đấu quốc tế. Năm 2016, J.League đã tổ chức một đợt tập huấn U15 Selection Brazil. Đây là đợt tập huấn ở nước ngoài lần thứ 13 cho một đội tuyển J.League, nhấn mạnh cam kết lâu dài trong việc cung cấp cơ hội tiếp xúc quốc tế cho các tài năng trẻ. 

Đội U15 J.League đã tham gia Cúp Hữu nghị Nichihaku lần thứ 19, nơi họ đối mặt với các đội Brazil mạnh như Fluminense, Cruzeiro và Bangu ở vòng bảng. Yoshitaka Fujisaki, Giám đốc Học viện của Avispa Fukuoka, đã được chọn làm huấn luyện viên cho Đội tuyển U15 J.League này.

Các CLB ở Nhật Bản cũng tạo mối quan hệ thân thiết với các CLB ở Brazil. Điển hình như CLB Kawasaki Frontale duy trì mối quan hệ câu lạc bộ chị em với câu lạc bộ Brazil Gremio từ thập niên 90. Mối quan hệ đối tác bền vững này quy định rằng Gremio cung cấp hỗ trợ toàn diện cho các đợt tập huấn của Kawasaki Frontale tại Brazil, bao gồm quyền tiếp cận sân nhà của họ, sử dụng đầy đủ các cơ sở vật chất (phòng thay đồ, cơ sở y tế, ăn uống, thiết bị tập luyện), vận chuyển, an ninh và sự hợp tác từ đội ngũ huấn luyện và y tế của họ...

Một điểm chung xuyên suốt tất cả các chương trình hợp tác nói trên, đó mục tiêu là nâng cao kỹ thuật và chiến thuật cho các cầu thủ trẻ Nhật Bản. Các chương trình này đều nhằm cải thiện các kỹ năng cá nhân như rê bóng, chuyền bóng và sút bóng, cùng với sự hiểu biết sâu sắc hơn về các chiến thuật và trí thông minh của cầu thủ trong trận đấu.

Ngoài khía cạnh kỹ thuật, một mục tiêu quan trọng của các chương trình nói trên là phát triển tinh thần thép và tinh thần cạnh tranh cho các cầu thủ trẻ Nhật Bản. Thông qua các trận đấu, các cầu thủ trẻ Nhật Bản trau dồi sự kiên cường, khát khao chiến thắng mạnh mẽ hơn, sự quyết liệt và khả năng thích nghi dưới áp lực. Đây là một khía cạnh quan trọng mà các cầu thủ Nhật Bản mong muốn học hỏi từ các cầu thủ Brazil, vốn có tinh tế cá nhân và ý chí mạnh mẽ để vượt qua đối thủ.

Trong khi bóng đá Nhật Bản được công nhận rộng rãi về kỷ luật và tổ chức chiến thuật, việc tiếp xúc với bóng đá Brazil mang lại các lợi ích đáng kể cho các cầu thủ trẻ xứ hoa anh đào. Bóng đá Brazil nổi tiếng về sự xuất sắc cá nhân, kỹ năng một chọi một và giải quyết vấn đề một cách sáng tạo. Việc cọ xát, giao lưu với các đội bóng Brazil giúp các cầu thủ Nhật Bản thêm phần năng động, khuyến khích họ cân bằng kỷ luật tập thể vốn có với những khoảnh khắc tinh tế cá nhân.

Nếu Nhật Bản có thể tạo ra cuộc cách mạng bóng đá nhờ biết kết hợp tinh thần Brazil với nền tảng tổ chức chặt chẽ, thì Việt Nam hoàn toàn có thể đi theo hướng tương tự, nhưng cần điều chỉnh cho phù hợp với thực tiễn trong nước.

Nếu như Nhật Bản đi trước trong việc xây dựng mô hình hợp tác chiến lược với Brazil, thì Việt Nam hiện tại đang có bước khởi đầu đáng kỳ vọng. Nổi bật trong số đó là chương trình hợp tác giữa CLB TP.HCM và CLB Gremio – đội bóng từng đào tạo ra những danh thủ như Ronaldinho và Arthur Melo. Như đã nói ở trên, Gremio cũng từng hợp tác với CLB Kawasaki Frontale trong quá khứ.

Ngày 5/7/2025, tại Brazil, lãnh đạo Chính phủ hai nước Việt Nam và Brazil đã cùng chứng kiến lễ ký kết hợp tác giữa hai CLB này. Theo chương trình, 18 cầu thủ trẻ Việt Nam được đưa sang Brazil đào tạo từ tháng 8/2025. Trong số đó, 16 cầu thủ xuất thân từ học viện Juventus tại Bà Rịa Vũng Tàu và hai cầu thủ đến từ trung tâm Lyon (TP HCM). Chương trình được thiết kế kéo dài trong ba năm, với chi phí đào tạo hàng năm lên đến 30–40 tỷ đồng. Gremio sẽ cung cấp toàn bộ cơ sở vật chất, đội ngũ huấn luyện, môi trường chuyên nghiệp và chế độ sinh hoạt đầy đủ.

Trong đợt đầu tiên, 3 cầu thủ sẽ được đào tạo trong 1 năm, trong khi 15 cầu thủ còn lại sẽ ở lại Brazil trong suốt 3 năm. Một số cái tên đáng chú ý trong danh sách là Nguyễn Lê Quang Khôi – con trai của cựu tuyển thủ Nguyễn Quang Hải (vô địch AFF Cup 2008) – hiện đang là tuyển thủ U16 Việt Nam. Quang Khôi nổi bật ở vị trí tiền đạo và đã từng giành huy chương ở các giải U15, U17 và U19 Quốc gia. Ngoài ra, có đến 7 cầu thủ từng thi đấu tại giải hạng Nhất trong màu áo CLB Bà Rịa Vũng Tàu như Nguyễn Tân (2005), Hoa Xuân Tín (2008), Lê Khả Đức (2007), Trương Nhạc Minh (2006), Nguyễn Hồng Quang (2008), Võ Tuấn Phong (2006), Phạm Minh Quân (2008).

Đáng chú ý, chương trình hợp tác có cơ chế sàng lọc – đánh giá theo từng năm, giúp đảm bảo chất lượng đào tạo và tính bền vững. Nếu hiệu quả, dự án sẽ được nhân rộng, thậm chí mở rộng quy mô sang các tỉnh, thành khác trong tương lai. Đây có thể coi là mô hình đào tạo đầu tiên của Việt Nam có cấu trúc học tập – huấn luyện quốc tế rõ ràng, có tham vọng đưa bóng đá trẻ Việt Nam tiếp cận chuẩn mực Brazil một cách toàn diện.

Từ bài học của Nhật Bản, có thể thấy việc gửi cầu thủ trẻ sang Brazil không chỉ giúp cải thiện kỹ năng chơi bóng mà còn góp phần nuôi dưỡng một thế hệ cầu thủ có bản lĩnh thi đấu quốc tế, ý chí cạnh tranh và khao khát vươn lên đỉnh cao. Đó là những phẩm chất mà các nền bóng đá hàng đầu đều sở hữu – và cũng là điểm cố hữu mà bóng đá Việt Nam cần cải thiện.

Để chương trình hợp tác phát huy hiệu quả, cần có sự theo dõi sát sao từ các cơ quan quản lý thể thao và các CLB trong nước.

Sự hợp tác CLB TP.HCM và Gremio là một khởi đầu rất đáng khích lệ. Nhưng để tạo nên chuyển biến thực sự cho nền bóng đá, cần sự vào cuộc mạnh mẽ hơn nữa nhiều bên. Hành trình chuyên nghiệp hóa bóng đá Việt Nam chỉ thực sự bắt đầu khi những mối quan hệ quốc tế như thế này được nhân rộng, duy trì và biến thành triết lý phát triển– giống như cách người Nhật từng học hỏi từ Brazil và bây giờ đã đứng vững trong Top 20 của bóng đá thế giới.