Thăm bảo tàng sống động giữa biển

16/05/2010 13:35 GMT+7 | Thế giới

(TT&VH) - Mỗi lần ra công tác ở huyện đảo Lý Sơn là thêm một lần tôi “ngộ” ra trên hòn đảo được mệnh danh là “vương quốc tỏi” này một điều mới lạ, bởi Lý Sơn không chỉ nổi tiếng với các đặc sản từ sản phẩm nông, ngư nghiệp mà còn là một bảo tàng sống động đến ngạc nhiên về kho tàng truyền thuyết, chuyện kể, dân ca… Đặc biệt, nơi đây còn lưu giữ nhiều tài liệu quan trọng để chứng minh quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa là của Việt Nam từ bao đời nay.

Những hình ảnh, tư liệu, hiện vật quý giá ấy lần lượt được ngành VH,TT&DL tỉnh Quảng Ngãi cùng các nhà nghiên cứu khoa học sưu tầm và “trình làng” tại Nhà bảo tàng Hải đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa - một trong những địa chỉ hấp dẫn với khách trong cả nước mỗi lần đến với huyện đảo giữa trùng khơi này.

Nhớ những người đầu tiên dựng bia chủ quyền

Bước vào khuôn viên Nhà trưng bày bảo tàng, hình ảnh đầu tiên khiến bất cứ ai cũng phải chú ý là cụm tượng đài hải đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa làm bằng chất liệu đá xanh Ninh Bình sừng sững, uy nghiêm, vĩnh cửu, bất chấp nắng mưa bão tố.

Tượng đài Hải đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa

Cụm tượng đài khắc họa hình ảnh vị chỉ huy cùng các binh phu vạm vở, cao từ 4 mét đến 4,5 mét, mắt đăm đắm nhìn ra biển khơi và đang trong tư thế hiên ngang lên đường thực thi nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền lãnh hải Tổ quốc. Người xem đặc biệt ấn tượng với chân dung vị cai đội trưởng một tay cầm giáo, một tay đặt trên cột mốc chủ quyền có dòng chữ “Vạn lý Hoàng Sa”. Bên cạnh vị chỉ huy là hình ảnh các binh phu mang theo bên mình các phương tiện khai thác sản vật quý hiếm để mang về dâng nộp cho triều đình. Sau lưng tượng đài khắc dòng chữ “Bản quốc hải cương Hoàng Sa xứ tối thị hiểm yếu” (tạm dịch: Quần đảo Hoàng Sa là nơi cực kỳ hiểm yếu nơi biên giới lãnh hải quốc gia).

Toàn bộ khối tượng đài nặng hơn 40 tấn được đặt trên khối bệ bằng bê tông cốt thép, bên ngoài ốp đá granit.

Nhớ đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa năm xưa, đã hun đúc nên nhiều thế hệ lính Hoàng Sa can trường và dũng cảm đã có công trong việc đo đạc thủy trình, vẽ bản đồ quần đảo Hoàng Sa vào năm 1815, nhất là đã dựng bia chủ quyền của Việt Nam trên quần đảo Hoàng Sa vào năm 1838. Đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa chính là những người đầu tiên xác lập chủ quyền đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa liên tục trong nhiều thế kỷ, bắt đầu từ cuối thế kỷ 16, đầu thế kỷ 17 cho đến những năm 50 của thế kỷ 19 đến nay vẫn còn lưu danh thơm trong sử sách và đọng lại trong trí nhớ dân gian. Với những kỳ tích đó, các vua nhà Nguyễn đã ban sắc truy phong cho những Cai đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa là “Thượng đẳng thần” và cho những người lính Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa là những “Hùng binh Hoàng Sa”.

Bảo tàng giữa biển

Sau lưng cụm tượng đài là Nhà trưng bày bảo tàng hải đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa rộng gần 400 m2, mái lợp ngói âm dương, nền lát gạch bát tràng. Đây chính là nơi trưng bày hơn 100 tư liệu, hình ảnh quý và nhiều hiện vật sinh hoạt liên quan đến đội hùng bình Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa.

Cũng cần ghi nhận rằng, quỹ đất xây dựng ở huyện đảo Lý Sơn rất hạn chế nhưng cũng vì tấm lòng của hậu thế đối với các bậc tiền nhân và cũng là nơi để giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ hôm nay và mãi mãi về sau nên huyện Lý Sơn đã dành khu đất đẹp nhất giữa trung tâm huyện lỵ để xây dựng Nhà trưng bày bảo tàng hải đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa.

Du khách tham quan Nhà trưng bày

Bà Lê Thị Chung - Phó Giám đốc Bảo tàng Tổng hợp Quảng Ngãi, là một trong số những người đầu tiên được lãnh đạo ngành phân công chịu trách nhiệm trưng bày hình ảnh và những tư liệu, hiện vật quý trong Nhà bảo tàng cho biết: Toàn bộ hình ảnh, tư liệu của nhà trưng bày được được chia làm 3 nội dung chính: Lý Sơn - Tịnh Kỳ - Quảng Ngãi quê hương của đội hùng binh Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa; Hoạt động của đội hùng binh Hoàng Sa, Trường Sa và sự tôn vinh của nhân dân huyện đảo Lý Sơn nói riêng, nhân dân cả nước nói chung đối với những hùng binh Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa; Nhân dân Việt Nam thực hiện chủ quyền đối với quần đảo Trường Sa và khẳng định chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa. Bằng những sưu tập, tư liệu được sưu tầm chọn lựa có nội dung liên quan trực tiếp đến hoạt động của đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa, với những phương tiện thích hợp, Nhà trưng bày là một bảo tàng hàm súc và khoa học về nội dung, trang nhã về nghệ thuật.

Thật vậy, bước vào nhà trưng bày, một không gian rộng rãi, thoáng đãng với những hình ảnh chấm phá về đời sống văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần của làng quê An Vĩnh (xã Tịnh Kỳ), làng quê An Hải (xã Bình Châu) là quê hương của lớp cư dân đầu tiên trong đất liền ra khai phá đảo Lý Sơn lập nên làng quê mới là phường An Vĩnh phụ thuộc làng An Vĩnh và phường An Hải phụ thuộc làng An Hải trong đất liền vào đầu thế kỷ 17. Đây chính là quê hương đã sinh ra những người lính Hoàng Sa. Cũng trong phần nội dung thứ nhất được trưng bày là những hình ảnh tiêu biểu của huyện đảo Lý Sơn quê hương của đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa là nơi giàu truyền thống văn hóa, nơi có mạch nguồn văn hóa phát triển liên tục từ văn hóa Sa Huỳnh cho đến văn hóa Chăm Pa rồi kế đến là văn hóa Việt được hình thành từ đầu thế kỷ 17 với những nét đặc trưng về di tích, di vật, hiện vật của 3 tầng văn hóa kế tiếp nhau.

Phần trưng bày về hoạt động của đội hùng binh Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa là nội dung cơ bản và gây ấn tượng nhất của toàn bộ nhà trưng bày. Ở khu vực trưng bày này, nhà trưng bày dành một khoảng không gian thoáng đãng nhất để thể hiện đặc trưng của đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa. Đó là các phương tiện thuyền buồm dùng để đi biển cùng những đồ vật sinh họat, những vật dụng phục vụ cho việc đi biển, nhất là những vật “tùy thân” hết sức sức đặc biệt như: Chiếu, đòn tre, dây mây, thẻ tre dùng để bó xác khi chẳng may ai đó trong đội thiệt mạng thì được đồng đội bó xác thả xuống lòng biển để mong thân xác người xấu số được làn nước biển đưa về quê hương bản quán. Ở phần trưng bày này, người xem không những thật sự ấn tượng với cận cảnh là mô hình thuyền buồm cùng với những đồ dùng sinh hoạt, công cụ cần thiết của người lính Hoàng Sa mà người xem còn bị níu kéo bởi những bức tranh tầm sâu với biển cả, sóng nước mênh mông, chân trời xa thẳm, tất cả làm toát lên sự khó khăn, nguy hiểm cùng những vất vả, hy sinh mà người lính Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa luôn phải đối mặt. Ở đó cũng thể hiện sự can trường, lòng dũng cảm và mưu trí ứng xử linh hoạt trước sóng to, gió lớn giữa biển khơi.

Bên cạnh cảnh đặc trưng về hoạt động của đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa, phần trưng bày này còn có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa trưng bày ảnh tư liệu về một số hòn đảo mang tên những Cai đội Hoàng Sa nổi tiếng như đảo Phạm Quang Ảnh, đảo Phạm Hữu Nhật... và những tư liệu cổ sử, tư liện Hán Nôm, các tài liêu nghiên cứu khoa học, bản trích, sa bàn... Sự chủ ý trong việc sắp xếp trưng bày hình ảnh, tư liệu, hiện vật ở khu trưng bày này đã góp phần làm rõ vai trò, nhiệm vụ, tầm vóc và ý nghĩa lịch sử chính trị của đội Hoàng Sa kiêm quản Trường Sa.

* * *

Rời Nhà trưng bày, giữa bốn bề trời nước bao la, bỗng dưng nghe văng vẳng bên tai lời dạy của Bác: “Ngày trước ta chỉ có đêm và rừng. Ngày nay ta có ngày, có trời, có biển. Bờ biển ta dài, tươi đẹp, ta phải biết giữ gìn lấy nó”.

Bài và ảnh: Đoàn Hữu Trung