Bước khởi đầu của một kỳ nhân điện ảnh

Từ án mạng ngoài đời đến kiệt tác điện ảnh tao nhã

Charles Starkweather, một công nhân kho hàng 19 tuổi, say mê thần tượng điện ảnh quá cố James Dean và là người có tính khí thất thường. Trong những giờ đồng hồ đầu tiên của ngày 01/12/1957, Starkweather giết chết một nhân viên trạm xăng, người đã từ chối cho hắn mua chịu một con chó đồ chơi (truyền thông đặt cho hắn biệt danh Chó điên sát thủ) và sau đó là một chuỗi hành vi bạo lực kéo dài với 9 ngày gây ra 10 vụ án mạng. Hắn trốn chạy khắp miền Trung Tây nước Mỹ cùng với cô bạn gái 14 tuổi Caril Ann Fugate. Đôi tình nhân thu hút sự chú ý của toàn nước Mỹ này bị tóm cổ vào tháng 2/1958. Fugate bị kết án chung thân, còn Starkweather lên ghế điện vào năm 1959.

Câu chuyện có thực này từng được kịch tính hóa chút ít trong bộ phim phát hành năm 1963, The Sadist, nhưng giờ khó có ai nhớ tới bộ phim đó. Năm 1967, khi đang học năm thứ hai tại Viện phim Mỹ chàng trai 27 tuổi Terrence Malick bắt đầu viết kịch bản Badlands(Vùng đất dữ) dựa theo cuộc hành trình trốn chạy đẫm máu của cặp đôi ấy. Được sự bảo trợ và khích lệ của đạo diễn kỳ cựu Arthur Penn (người mà Terrence Malick đã cám ơn trong đoạn giới thiệu ở cuối phim), Malick muốn tự mình sản xuất và đạo diễn dự án phim đầu tay này.

Badlands của Terrence Malick là một kiệt tác nhẹ nhàng và đầy lôi cuốn kể về cuộc hành trình giết chóc của Kit – một thanh niên gan lì nhưng tao nhã, với đồng phạm là người bạn gái 15 tuổi thụ động, nhưng quỷ quái tên là Holly. Holly cũng là nhân vật kể lại câu chuyện này.

Người khởi nguồn của dòng phim độc lập?

Thời điểm đầu thập niên 1970, khái niệm phim độc lập không tồn tại. Tất cả dự án phim từ sản xuất đến phát hành đều nằm trong quỹ đạo của các hãng phim lớn. Chàng trai Terrence Malick đã quyết định tự tìm kiếm cơ hội theo cách riêng của mình:“Tôi đã viết và đồng thời phát triển một chiến lược thương mại và quay video casting các diễn viên, chỉ với ý định là giới thiệu với các nhà đầu tư thứ gì đó trông có vẻ sẵn sàng để quay”. Thật bất ngờ khi Malick vận động được một nửa số tiền từ các nhà đầu tư ngoài ngành điện ảnh (luật sư, bác sĩ, nha sĩ…) “Tôi kinh ngạc khi họ không quá chú ý tới những thứ mà tôi đã chuẩn bị; họ đầu tư bằng niềm tin. Nhà điều hành sản xuất Edward Pressman chỉ việc lo nửa số kinh phí còn lại”.

Sau này Malick xác nhận, Badlands là một bộ phim hoàn toàn độc lập, “được tài trợ giống như một vở kịch Broadway”. Nhà biên kịch, đạo diễn kiêm nhà sản xuất trẻ tuổi này không chỉ không ăn lương mà còn đóng góp khoảng 25.000 USD từ thù lao biên kịch. Tổng cộng kinh phí vỏn vẹn chỉ khoảng 300.000 USD (cuối cùng chi phí sản xuất đội lên gần 500.000 USD). Quá trình quay bắt đầu diễn ra trong cái nóng như thiêu đốt của mùa hè năm 1972.

Do không có tiền nên Malick chỉ sử dụng ê-kíp làm phim không trong các nghiệp đoàn điện ảnh, bởi vậy trong quá trình quay Malick vấp phải đủ loại vấn đề, từ khó khăn về tài chính cho tới việc hỏng tất cả các máy camera trong một trường đoạn cháy và làm chuyên gia hiệu ứng bị thương nghiêm trọng. Quá trình bấm máy cứ phải tiếp tục với một chiếc camera kêu ầm ĩ khiến âm thanh không thể sử dụng được. Các diễn viên buộc phải lồng tiếng 70% lời thoại của họ. “Chúng tôi khi ấy không có đủ tiền. Tôi ngừng quay để viết kịch bản và việc đó mất gần một năm… Có lần đang quay trên đất tư nhân mà chưa được phép, cảnh sát đã tìm kiếm chúng tôi. Đang làm phim về những kẻ chạy trốn luật pháp, nhưng chính chúng tôi mới là những người trốn chạy!”.

Nhà làm phim tài năng độc đoán

Nhưng khủng khiếp nhất đối với đoàn phim là sự bốc đồng tự phát của nhà sản xuất kiêm đạo diễn trẻ tuổi. Diễn viên Sissi Spacek nhớ lại “Quá trình quay kéo dài đằng đẵng vì ê-kíp cứ bỏ việc liên tục”. Malick xác nhận: “Thậm chí đoàn phim của chúng tôi từng chỉ còn lại 4 hay 5 người”. Nhà thiết kế Jack Fisk: “Họ hoàn toàn bị hành hạ. Thường xuyên xảy ra việc tổ thiết kế dựng một cảnh ở đằng này, sau đó Malick đột nhiên nhìn theo hướng khác nơi mà mặt trăng đang hiện và ông bảo, ‘Chúng ta hãy quay ở đằng kia!’ Tôi nhớ là mọi người đã tất tả lao đi khắp sa mạc để tìm cảnh hoàng hôn hoặc cảnh khác”.

Nhà quay phim người Anh Brian Probyn thiết lập bố cục kỳ ảo của bộ phim trước khi nghỉ. Ông bị kiệt sức vì cái nóng, và không chịu nổi những buổi làm việc liên tục nhiều giờ đồng hồ với tính khí thất thường của Malick. Nhà sản xuất Pressman kể, “Một vài lần Probyn giận đến mức bấm máy quay với tấm clapboard để ngược, như là một hình thức phản đối vì bất đồng với Malick về cáchkể chuyện và so khớp các cảnh quay”.

Malick thường xuyên cãi nhau với ê-kíp quay phim và 2 lần đổi người quay phim. Quá trình dựng phim còn khiếp đảm hơn khi mất đến 10 tháng dựng phim, “Có tới 3 nhà quay phim, nhiều nhà biên tập, và nhiều kỹ thuật viên âm thanh”, nhà thiết kế Jack Fisk cho biết. “Ngoại trừ diễn viên, tổ mỹ thuật là bộ phận duy nhất làm đến hết bộ phim”. Nhưng thật ra Jack Fisk và tổ thiết kế mỹ thuật của ông sát cánh đến cuối cùng với Malick chỉ là do… Fisk đang “cưa cẩm” nữ diễn viên chính Sissy Spacek! (sau phim này là vợ ông)

“Tôi muốn Badlands được sắp đặt như một câu chuyện cổ tích không chịu ảnh hưởng của thời gian”. Malick nhận xét nhân vật Kit “điên tới mức hắn có thể xem khẩu súng mà hắn dùng để bắn giết như là một loại đũa thần để loại bỏ những thứ gây khó chịu dù nhỏ nhặt”. Và Malick cảm thấy điều đó rất thích hợp vì “Những cuốn truyện tiếng là dành cho thiếu nhi như Treasure Island (Đảo châu báu) nhưng cũng tràn ngập bạo lực đấy thôi”. Malick hy vọng chất “cổ tích” của Badlandssẽ “làm dịu đi tính bạo lực mà vẫn giữ được tính mộng mơ của nó”.

Một trong những thành công lớn của Badlands, là sự đúng đắn tuyệt đối của việc phân vai: Martin Sheen vào vai tên sát nhân thanh lịch Kit, Sissy Spacek vai nữ sinh gầy trơ xương Holly, luôn cho rằng Kit đẹp trai hơn bất kỳ ai mà cô từng gặp. Trước đó, hai diễn viên này đều chưa đảm nhận vai chính nào. Họ đều trẻ trung và khả ái, mọi cử chỉ và dáng vẻ của cả hai – tính e thẹn của cô gái và sự giả vờ tự tin của tên sát nhân – toát lên vẻ cực kỳ phong độ, vì thế sức hút mãnh liệt của bộ phim phần nhiều bắt nguồn từ sự nghiêm trang và quyến rũ của hai nhân vật chính.

Malick quan tâm tới sự ngây thơ (một trong những chủ đề muôn thuở của ông sau này), và quan tâm tới việc sự ngây thơ bị kiềm chế và thử thách như thế nào trong những hành vi bạo lực vô lý và không kiểm soát được. Malick cho 2 nhân vật chính một sự trong sáng không tì vết, một dáng điệu mềm mại, ngọt ngào, một cảm giác lạc lối, điều mà không hề có ở gã Starkweather khát máu, và khác luôn cả bộ phim tội phạm có nội dung một cặp tình nhân sát thủ đang trên đường trốn chạy pháp luật cực kỳ ăn khách năm 1967 của Arthur Penn, Bonnie and Clyde.

Badlands chiếu bế mạc LHP New York năm 1973, có tin là “đã làm lu mờ ngay cả bộ phim Mean Streets của đạo diễn Martin Scorsese” cũng được chiếu tại LHP này. Vincent Canby của tờ New York Times đánh giá bộ phim đầu tay của Malick là “tuyệt vời, đôi chỗ xuất sắc, luôn bạo lực theo kiểu Mỹ”. Hãng Warner Bros đã quá hời khi trước đó đồng ý mua và phân phối bộ phim với giá chưa đầy 1 triệu USD.

Sissy Spacek sau này cho biết Badlands đã làm thay đổi toàn bộ cách cô nghĩ về việc đóng phim. “Sau khi làm việc với Terrence Malick, tôi nghĩ, ‘Nghệ sĩ thật mạnh mẽ. Chẳng có gì là chuyện lớn.” Sự nghiệp của tôi sẽ rất khác nếu tôi không có trải nghiệm đó”. Còn Martin Sheen thì: “Tôi sẽ không bao giờ diễn hay trong các bộ phim nào khác như Badlands”

Badlands giành được một chỗ trong cuốn sách tham khảo điện ảnh lừng danh “1001 Bộ phim bạn phải xem trước khi chết”. Dù sau này Malick đã có thêm nhiều tác phẩm hay, nhưng chính bộ phim đầu tay này, mới là bộ phim lúc nào cũng hấp dẫn giới phê bình và khán giả. Có một bài học rằng, thành công về doanh thu không đồng nghĩa với sức ảnh hưởng và sự trường tồn, thì đó chính là bộ phim Badlands.

BÁ VŨ
Thể thao & Văn hóa Cuối tuần