(TT&VH) - Nhân một chuyến công tác tớiHuế, tôi đã có dịp gặp lạingười yêu “truyện cổ nướcmình” - nhà thơ Lâm Thị MỹDạ. Bằng giọng Huế đặc trưng, nhỏ nhẹ, mượt mà, bà đã thổ lộ cho tôi nghe “tình yêu” củamình đối với truyện cổ nóichung và nhất là “truyện cổnước mình”… Tuổi thơ như “ráng chiềuđỏ lựng” Nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ sinh năm1949 tại Lệ Thủy, Quảng Bình. Bàtừng viết về thời thơ ấu của mình: Mẹkhông có cửa nhà/ Em đứa trẻ vắngcha/ Như mầm cây trên đá/ Biết khi nào nở hoa? Hay “Tuổi thơ tôi nhưráng chiều đỏ lựng/ Hắt máu xuốngdòng sông đen...”.
Thân sinh ra nhà thơ LâmThị Mỹ Dạ là ông Lâm Thanh, mộtngười gốc Hoa từng tham gia ViệtMinh ở huyện đội Lệ Thủy (QuảngBình) thời chống Pháp. Cuối năm 1949, sau khi con gái Lâm Thị Mỹ Dạchào đời, ông cùng bố mẹ vào SàiGòn làm ăn nhưng không thể mangtheo vợ và cô con gái nhỏ tuổi. Ở Sài Gòn, ông Lâm Thanh vừa làm ănsinh sống vừa bí mật tham gia giúpđỡ cách mạng, được tặng Bằng khenChính phủ vì đã có công với cáchmạng thời chống Mỹ do Thủ tướng Phạm Văn Đồng ký (1975). Trướcđó, cùng với mẹ ở quê Lệ Thủy, nhàthơ Lâm Thị Mỹ Dạ phải chịu rất nhiềusự dè bỉu, coi khinh chỉ bởi mang tiếng là cháu của địa chủ, con củamột người “theo địch”. Dù đi học hayđi chơi, gặp người lớn hay bạn bèngang vai phải lứa cũng đều bị hắt hủi, xa lánh...
Chưa hết, mẹ của nhà thơ Mỹ Dạbiết chút tiếng Pháp, thời trẻ hay đibán hàng cho lính Pháp ở các đồnbốt. Lúc đó, vì thi thoảng vẫn nghebà “chêm” ít tiếng Pháp mà người ta đã quy ngay cho bà là “gián điệp” émlại nên bỗng dưng bị mang ra “đấutố”. Ngày ấy, nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạmới 10 tuổi, nhưng với những nỗi đau liên tiếp ập đến trong một tâm hồncòn rất đỗi ngây thơ đã ám ảnh tâm tríbà đến nỗi chỉ có thể giãi bày, trút lêntrang giấy qua 32 bài thơ u uất, buồn thảm, trong đó có những câu mà mỗikhi nhắc đến bà lại nhớ, lại ám ảnh vàrưng rưng.
Bà tự bạch: Tuổi thơ tôi cónhững nỗi trắc ẩn - và khi mới lên 10 tôi đã có bài thơ Dòng sông đen. Bàithơ rất buồn. Tôi đã nhìn dòng sôngxuyên qua tâm hồn đau đớn, tối thẳmcủa tôi lúc đó. Nhưng sau 25 năm, khi con gái tôi bằng tuổi tôi ngày ấytrở lại dòng sông quê hương, tôi đãnhận ra một điều: dòng sông khôngcó đen mà nó rất trong xanh. Phảichăng tâm linh con người là cội nguồn - là thứ gương soi kỳ lạ đặc biệt phảnchiếu màu sắc ánh sáng thơ, ánhsáng đời sống. Và tấm gương soi đókhông có thời gian, không có tuổi. Có thể khi ta đã già tâm hồn vẫn còn rấttrẻ và ngược lại.
Làm thơ từ khi còn nhỏ, nhưngmãi đến những thập niên 70 củathế kỷ trước, tài thơ của Lâm Thị MỹDạ mới bắt đầu được nhiều người biếtđến. Nhà thơ Hải Bằng, một nhà thơ hoàng tộc Huế đã theo “tiếng lànhđồn xa” tìm gặp bà, đọc thơ rồi nhờnhà thơ Xuân Hoàng, nhà văn TrầnCông Tấn đưa bà về cơ quan Hội Văn nghệ Quảng Bình. Năm 1973,bà nhận Giải Nhất Cuộc thi thơ báoVăn nghệ và chỉ sau đó một năm(1974) bà ra tập thơ Trái tim sinh nở,được bạn bè đồng nghiệp cũng như đọc giả yêu thơ đánh giá cao quanhững hình tượng thơ lạ, đầy gợi cảm.Năm 1978, bà được Hội Văn nghệBình Trị Thiên giới thiệu đi học Trường Viết văn Nguyễn Du, đến năm 1988,đi học khóa cao học ba tháng tại Họcviện Gorki (Liên Xô cũ)...
Nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ đã đoạt giải Nhấtcuộc thi thơ báo Văn nghệ 1973; Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam 1981 - 1983;Giải A của Ủy ban Toàn quốc Liên hiệp cáchội VHNT Việt Nam năm 1998 với tập thơÐề tặng một giấc mơ.
Tôi yêu truyện cổ Từ Lệ Thủy (Quảng Bình) vào Huế năm 1975, đến năm 1978 bà sángtác bài thơ Truyện cổ nước mình. Bànói: “Bản thân tôi là một người đammê truyện cổ và đọc nhiều truyện cổ. Từ lâu tôi đã và luôn ấp ủ nhữngcâu thơ mang dáng hình cổ tích vàkhi đã chín muồi nó đi vào thơ rấtnhanh. Bài thơ Truyện cổ nước mình là một bài thơ mà trong đó, truyệncổ là chất liệu”.
Tôi yêu truyện cổ nước tôi
Vừa nhân hậu lại tuyệt vời sâu xa Thương người rồi mới thương ta Yêu nhau dù mấy cách xa cũng tìm Ở hiền thì lại gặp hiền Người ngay thì gặp người tiên độ trì Mang theo truyện cổ tôi đi Nghe trong cuộc sống thầm thì tiếng xưa Vàng cơn nắng, trắng cơn mưa Con sông chảy có rặng dừa nghiêng soi Đời cha ông với đời tôi Như con sông với chân trời đã xa Chỉ còn truyện cổ thiết tha Cho tôi nhận mặt ông cha của mình Rất công bằng, rất thông minh Vừa độ lượng lại đa tình, đa mang. Thị thơm thì giấu người thơm Chăm làm thì được áo cơm cửa nhà Đẽo cày theo ý người ta Sẽ thành khúc gỗ chẳng ra việc gì Tôi nghe truyện cổ thầm thì Lời cha ông dạy cũng vì đời sau. Đậm đà cái tích trầu cau Miếng trầu đỏ thắm nặng sâu tình người (Theo SGK Tiếng Việt lớp 5, tập2)
Bài thơ này khi đưa vào SGKnhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ cũng khôngbiết. Bà nói: “Có lẽ khi đưa vào SGK,Hội đồng biên tập đã có một lý donào đó tôi cũng không rõ nữa, và bỏ đi 4 câu cuối (“Sẽ đi qua cuộc đờitôi/Bấy nhiêu thời nữa chuyển dời xaxôi/ Nhưng bao truyện cổ trên đời/Vẫn luôn mới mẻ rạng ngời lương tâm” - PV).
Nếu cắt đi mà vẫn mangtính giáo dục cao, có được sự đồngcảm, một sự tác động tích cực đếncác em học sinh thì cũng là điều tốt. In cả bài, thậm chí cả tập mà khônglàm cho các em thích, không giáodục được các em phần nào thì cònđáng trách hơn. Tiếc là, trẻ con bâygiờ ít đọc sách, không mấy em thíchđọc truyện cổ nữa nên rất có thể khiđọc Truyện cổ nước mình của tôicác em không hiểu hết được ý nghĩa.Thậm chí là không bao giờ hiểu được ý nghĩa của bài thơ ấy!” Kỳ sau (Chủ nhật, 11/10):Nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ: Cónhững cuộc đời như huyềnthoại