100 năm ngày sinh nhà văn Ralph Ellison: Viết 'vô hình' để giúp người da đen hữu hình

(Thethaovanhoa.vn) - Trong cuốn Invisible Man (Người vô hình), Ralph Ellison đã tóm lược 2 vấn đề chính của thời đại mình: Người Mỹ da trắng thất bại khi cố biến người da đen thành nô lệ và người Mỹ gốc Phi đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng đất nước.

Qua cuốn tiểu thuyết phát hành năm 1952, nhà văn Mỹ gốc Phi Ralph Ellison lột trần những ảnh hưởng của cái nhìn phân biệt chủng tộc hằn sâu lên cách sống, lối nghĩ của cả nạn nhân lẫn những kẻ bóc lột.

Tác phẩm văn học quan trọng của Mỹ

Invisible Man nói về những cuộc phiêu lưu mạo hiểm của một người da đen, tự xưng là “người vô hình”, từ vùng Deep South tới khu Harlem ở New York, Mỹ. Dọc đường, anh cố gắng gây ấn tượng với các nhà thuyết giáo, giáo viên, người có quan điểm cấp tiến và cả những kẻ hám lợi. Tuy nhiên, mọi nỗ lực của anh nhằm ghi dấu ấn cá nhân, nhằm trở thành một người "hữu hình”, đều gặp trở ngại chỉ bởi màu da.  

Nhà văn người Mỹ gốc Phi Ralph Ellison

Cuốn truyện phát đi thông điệp hòa hợp, một yếu tố rất có ý nghĩa trong thập niên 1950, thời kỳ sơ khởi của phong trào đòi bình đẳng cho người da đen ở Mỹ. Invisible Man về sau trở thành một tác phẩm quan trọng trong hệ thống giáo dục văn chương Mỹ.

Ralph Waldo Ellison sinh năm 1914 ở Oklahoma, là hậu duệ của những người nô lệ. Ellison từng theo học tại Trường Đại học Booker T Washington với sinh viên toàn người da đen và ông đã mô tả lại trường trong cuốn Invisible Man.

Cuối những năm 1930, Ellison tới New York với hoài bão trở thành một nghệ sĩ kèn trumpet. Nhưng ở đây ông phải làm bồi bàn, quản gia, công nhân để kiếm sống. Mùa Hè năm 1945, trong một lần xin nghỉ ốm, ông đã bắt đầu viết Invisible Man. Ông mất 5 năm để viết sách và năm 1952 mới chính thức in đầy đủ.

Sách được giới phê bình đánh giá cao. Nhà phê bình Orville Prescott của tờ The New York Times đã ca ngợi cuốn sách là "tiểu thuyết ấn tượng nhất do một nhà văn Mỹ gốc Phi tạo ra mà ông từng đọc". Ông nói rằng cuốn sách đánh dấu sự "xuất hiện của một nhà văn đặc biệt tài năng".

Bìa cuốn tiểu thuyết Invisible Man

Là "thần tượng" của Tổng thống

Sau thành công của cuốn Invisible Man, Ellison không thể xuất bản được thêm tiểu thuyết nào nữa. Trong 40 năm trời, ông có viết một cuốn truyện kể về vụ ám sát một chính trị gia phân biệt chủng tộc ở Mỹ hồi những năm 1950.

Ông đã viết hàng ngàn trang, song tiểu thuyết không hoàn tất. Ellison từng tuyên bố, phần có ý nghĩa nhất của cuốn truyện này đã bị cháy trong một vụ hỏa hoạn hồi năm 1967. Phải tới năm 1999, một phần cuốn tiểu thuyết mới được xuất bản với tựa đề Juneteenth.

Ellison qua đời năm 1995. Sau khi ông mất, bạn ông là nhà văn Toni Morrison từng phàn nàn rằng cuộc đời sau này của Ellison “phần lớn không được ai nhòm ngó đến hoặc đơn giản là không ai còn quan tâm tới ông với vai trò là một nhà văn nữa”. Một trong những nguyên nhân để Ellison cô độc là giới phê bình xem ông như kẻ rất hống hách. Song theo Arnold Rampersand, nhà viết tiểu sử về Ellison, ông cũng là người rất dễ tổn thương, đã từng bật khóc sau một lần bị chỉ trích công khai.

Trong năm Ellison qua đời, một thanh niên Mỹ đã đọc và rất ấn tượng với cuốn sách của ông, tới mức về sau có đề cập tới nó trong hồi ký chính thức của mình, với một đoạn viết về việc màu da khiến bản thân ông gặp nhiều rắc rối trên con đường phát triển sự nghiệp. Nhiều người nhìn nhận đây như tác phẩm tiếp theo của tiểu thuyết Invisible Man. Cuốn hồi ký đó mang tựa đề Dreams From My Father và tác giả của nó là Barack Obama, đương kim Tổng thống Mỹ.

Việt Lâm (tổng hợp)
Thể thao & Văn hóa