Trần Hữu Dũng: Hạt lúa, bài thơ

(Thethaovanhoa.vn) - Hết năm 2016, Trần Hữu Dũng bước qua tuổi 60 nhưng anh có cả đời gắn bó với hạt lúa và với thơ. Thời sinh viên, Trần Hữu Dũng thực tập cấy cày ở nhà ông Hai Lúa và được gặp ông Võ Văn Kiệt. Anh còn là nguyên mẫu trong phim Nàng Hương với sự diễn xuất của Lê Công Tuấn Anh nhưng phim làm mới 6 tập thì diễn viên này từ trần.

• Nhà thơ Trần Hữu Dũng tặng quà Ấn Độ
• “Hình ảnh ông Hai Lúa bàng bạc khắp thơ tôi”

Câu chuyện làm kỹ sư nông nghiệp gắn với ruộng đồng và người nông dân đầy chất thơ của Trần Hữu Dũng qua cuộc trò chuyện dưới đây nhân dịp anh vừa ấn hành tập thơ thứ 9 Âm thanh những giấc mơ.

Đệ tử của giáo sư Võ Tòng Xuân

*  Anh có tập thơ in năm 1973 do NXB Con Đuông ấn hành tại Cần Thơ, khi đó anh 18 tuổi. Tại sao anh không tiếp tục với văn chương mà lại đi học nông nghiệp? Phải chăng "làm ruộng" có ích hơn "làm thơ" trong thời "hết gạo chạy rông nhất nông nhì sĩ"?

- NXB Con Đuông do họa sĩ Ngy Cao Nguyên, nguyên là Chủ tịch Hội họa sĩ trẻ ở Sài Gòn chủ trương hồi trước năm 1975. Mê văn chương, tôi nhắm mắt gửi liều tập thơ Trần Hữu Dũng cho nhóm, không ngờ được in. Bìa do họa sĩ Lê Triều Điển thiết kế, tranh mộc bản. Hôm nhà thơ Bùi Đức Long tìm tới nhà tôi ở quận 8, giao sách, anh bất ngờ khi gặp tôi, lúc đó còn quá trẻ.

Tôi về học ĐH Cần Thơ năm 1974, ngành trồng trọt, chiến tranh đang lan rộng, phải có giấy hoãn dịch vì lý do học vấn hàng năm. Cách tốt nhất là có một nghề nghiệp ổn định, nuôi sống bản thân, không đi lính, là học nghề nông. Văn chương là thứ viễn mơ, cơm áo không đùa với khách thơ. Nhiều lúc nghĩ lại thấy sự lựa chọn là do hoàn cảnh xã hội, chớ không có toan tính gì sâu xa cả.

Thi sĩ Trần Hữu Dũng ký tặng "Âm thanh những giấc mơ" cho bạn bè tại một quán cà phê vỉa hè

* Thời anh làm sinh viên nông nghiệp ở ĐH Cần Thơ, thầy Võ Tòng Xuân rất nổi tiếng, anh học được điều gì từ những người thầy như thầy Xuân?

- Thầy Võ Tòng Xuân suốt đời gắn bó với cây lúa đồng bằng sông Cửu Long, tốt nghiệp tiến sĩ ở Nhật, nhiều năm gắn bó với Viện lúa gạo IRRI ở Phi Luật Tân.

Tôi học rất nhiều điều từ ông, các thầy cô khác ở mái trường ĐH Cần Thơ là tính trung thực, phải biết kính trọng người nông dân làm ra lương thực, cách vận dụng khoa học tiên tiến vào sản xuất, cách đi vào nông thôn, sống chan hòa tình nghĩa... nhất là làm sao cho họ thoát khỏi đói nghèo, lạc hậu, vui sống với mảnh đất cha ông bỏ công khai hoang, gầy dựng thành những cánh đồng bát ngát, thẳng cánh cò bay.

Thực hành ở nhà ông Hai Lúa

* Anh đi thực tập ở nhà ông Hai Lúa ở Tiền Giang, cơ duyên nào anh được vào nhà ông Hai Lúa?

- Ông Võ Văn Chung, thời đó được mệnh danh “lão nông tri điền”, từng được tham dự nhiều hội nghị nông dân tiên tiến ở Thái Lan, Ấn Độ. Người dân trong vùng gọi ông là Hai Lúa, vì ông cung cấp lúa giống cho cả miền Tây. Lúc đi thực tập ở xã Lương Hòa Lạc, Chợ Gạo, Tiền Giang, ngay tại quê nhà, tôi được các thầy hướng dẫn chọn làm tổ trưởng có lẽ vì  cơ duyên “mối tình đồng hương” chăng?

* Đạo diễn Lê Văn Duy khi làm phim "Nàng Hương" có nói lấy nhà thơ Trần Hữu Dũng làm "nguyên mẫu" trong phim do Lê Công Tuấn Anh đóng. Anh có xem phim này của Lê Văn Duy và chuyện ở nhà ông Hai Lúa thời gian ấy có gì hấp dẫn Lê Văn Duy để ông đưa anh lên phim truyền hình?

- Lúc tôi đang thực tập tại nhà ông Hai Chung, có hằng trăm văn nghệ sĩ kéo đến tham quan, lấy tư liệu viết bài, soạn chập, tuồng cải lương, sáng tác nhạc. Trong sổ ghi cảm tưởng còn lưu lại tôi nhớ có nhà văn Nguyễn Văn Bổng, Nguyễn Quang Sáng, nhạc sĩ Trần Hoàn, Trịnh Công Sơn, đạo diễn Hồng Sến, Lê Văn Duy…

Khi gặp lại nhau ở Sài Gòn, tôi kể lại cuộc đời ông Hai Chung, mối tình sinh viên của mấy anh sinh viên với cô giáo, thiếu nữ ở xã,  anh Lê Văn Duy rất vui, hào hứng đề nghị nhà văn Võ Phi Hùng chuyển thể thành phim truyền hình nhiều tập cho đài Cần Thơ.

Diễn viên Lê Công Tuấn Anh đóng vai chính, quay ở tỉnh Long An, đến tập thứ 3 thì Võ Phi Hùng bận viết phóng sự, anh Lê Văn Duy chấp bút viết tiếp. Ròng rã đến tập thứ 6, xảy ra vụ Lê Công Tuấn Anh tự tử vì tình, xôn xao dư luận một thời, phim khép lại.

Cái hấp dẫn là ở đề tài thời sự nông thôn đang nóng bỏng, không khí đổi mới ở hợp tác xã miền Nam thời hòa bình với nhiều trăn trở, biến động, xáo trộn đến tận gốc rễ đời sống người nông dân thời đó.

Tác phẩm mới của nguyên mẫu phim "Nàng Hương"

Mối ân tình với ông Võ Văn Kiệt

* Được biết, thời gian ở nhà ông Hai Lúa, anh gặp ông Võ Văn Kiệt và được tặng một cái xe đạp. Lý do nào ông Kiệt tặng xe đạp - phương tiện tương đối khó kiếm thời đó, cho anh?

- Ông Võ Văn Kiệt, lúc đó là Bí thư thành phố, luôn chiêu hiền đãi sĩ, ngoài việc tập hợp lực lượng trí thức trước 1975 trong Hội trí thức yêu nước, còn chú trọng đến thành phần ưu tú người Việt đang ở nước ngoài, lớp trẻ mới trưởng thành để xây dựng đất nước.

Tôi về làm ở Công ty Giống cây trồng - Sở Nông Nghiệp được ông cho phiếu mua xe đạp Lucia, ông biết mới ra trường gặp khó khăn, nên cho mua 2 chiếc xe, một bán đi để dư ra tiền mua chiếc còn lại. Đây là ân tình làm tôi nhớ mãi.

* Năm 1979, anh tốt nghiệp và về làm kỹ sư nhân giống lúa ở Sở Nông nghiệp TP.HCM. Cơ duyên nào đưa anh về đây? Và trong thời gian làm kỹ sư nhân giống, anh đã làm được những gì?

- Lúc đó, ông Võ Văn Kiệt đưa ra ý kiến xin tôi về làm ở Sở Nông nghiệp TP.HCM với điều kiện tôi phải đạt trong top 10 sinh viên tốt nghiệp. Rất nhiều giống lúa được nhân ra từ phòng kỹ thuật của Sở Nông Nghiệp thời tôi làm kỹ sư ở đó như giống Ấn Độ hạt nhỏ, IR36, hàng loạt giống lúa miền Tây ký hiệu MTL…

Các bạn tốt nghiệp sau này áp dụng công nghệ mới lai giống, nhân giống từ phôi nhũ trong phòng thí nghiệm nên đạt thành công nhanh chóng hơn, ít vất vả lăn lội ngoài đồng ruộng. Bây giờ tôi trở thành lạc hậu so với nền công nghệ áp dụng vào thực tiễn nông nghiệp mới này rồi…

* Trở lại chuyện thơ, năm 2001 anh xin về hưu non để làm phóng viên báo Văn nghệ TPHCM. Xin hỏi có phải là anh đã ngán ruộng đồng sau bao năm gắn bó?

- Năm 2001, tôi hưu non, 21 năm công tác được lãnh 21 tháng lương cộng thêm 3 tháng ưu đãi. Chuyện này do nhiều thứ tác động như bà má của tôi bệnh tim nặng đang cần người chăm sóc, tôi lại muốn thử sức mình bên văn chương nên chọn cách nầy. Nhiều đêm tôi còn mơ thấy mình rong ruổi trên cánh đồng ngập nước trắng xóa…

* Dù biết so sánh luôn khập khiễng, nhưng anh thử so thơ và hạt gạo Việt Nam trong việc "xuất khẩu" ra thế giới bên ngoài hiện nay ra sao?

- Gạo Việt Nam xuất khẩu ra nước ngoài có lúc đứng đầu thế giới, giờ biến đổi khí hậu, đồng bằng sông Cửu Long cạn kiệt nước, nhiễm mặn, cơ cấu cây trồng phải thích ứng mới để nông dân sống được, khá lên. Còn chuyện thơ thì mù mịt lắm, thử hỏi ở vùng Đông Nam Á, bạn có biết văn học Singapore, Thái Lan, Indonesia… gồm có tác giả nào đang nổi bật?

Cả một vùng trũng mênh mông, việc giao lưu, kết nối về văn chương châu Á, Châu Âu, châu Mỹ, châu Úc, châu Phi chưa được đáp ứng kịp thời, dù chúng ta đang sống trong thế giới phẳng, hội nhập toàn cầu.

* Anh mới ra tập thơ “Âm thanh những giấc mơ” vào tháng 12/2016, sao lại chọn thời điểm nầy?

- Năm 2016, đúng tuổi về hưu. Tôi được lãnh trọn một gói lương hưu gồm 10 tháng cho 10 năm làm phóng viên. Kỷ niệm chuyến đi thong dong nầy tôi bèn in tập thơ Âm thanh những giấc mơ, tập thơ thứ 9 và là tác phẩm thứ 10, do NXB Hội Nhà văn cấp phép.

Đây là những bài thơ ghi lại cảm xúc, ý tưởng về các chuyến đi thực tế cùng các bạn văn nghệ, giang hồ mê mải khắp các miền đất nước từ đầm Thị Tường Cà Mau, Côn Đảo, Đà Lạt mù sương, qua núi Đá Bia Tuy Hòa, lang thang vùng Tây Bắc…Có lúc nào đó trong những giấc mơ hoang tưởng chợt vang lên những âm thanh mê hoặc ngân dài, vây bủa, phủ chụp xuống cuộc mưu sinh hàng ngày. Xin bạn hãy chịu khó  lắng nghe những âm thanh đắm đuối nầy…

Hoàng Nhân (thực hiện)
Thể thao & Văn hóa Cuối tuần