Động đất có vượt mức thiết kế?

(TT&VH) - Theo các nhà khoa học Hội Khoa học Kỹ thuật Địa vật lý Việt Nam thì động đất cực đại tại khu vực đập chính và vùng hạ lưu đập thủy điện Sông Tranh 2 có thể lên tới 6,1 độ richter.

Trong khi đó, theo Viện Vật lý Địa cầu, động đất cực đại của khu vực chỉ là 5,5 độ richter. Điều đáng lưu ý là, khi xây dựng đập thủy điện Sông Tranh 2, tư vấn thiết kế đã sử dụng số liệu của Viện Vật lý Địa cầu để thiết kế đập.

Trong khi các nhà khoa học vẫn còn đang tranh cãi về mức động đất cực đại, thì Sông Tranh 2 vấn liên tục xảy ra rung chấn, và người dân vẫn phải sống dưới một túi nước khổng lồ với tâm trạng rối bời.

TS Lê Huy Minh: "Động đất cực đại tại Sông Tranh 2 là 5,5 độ richter"

Động đất cực đại 6,1 độ richter

6,1 độ richter là con số khẳng định chắc nịch được công bố ngày 3/10, trong kết quả Đề án "Đánh giá tình hình động đất Thủy điện Sông Tranh 2 và đề xuất biện pháp giảm nhẹ thiệt hại" do PGS-TS Cao Đình Triều, Hội Khoa học Kỹ thuật Địa vật lý Việt Nam thực hiện, với sự tham gia của một số nhà khoa học.

Đề án này là kết quả chương trình nghiên cứu độc lập kéo dài gần 6 tháng, bắt đầu từ tháng 4/2012, với mục tiêu đánh giá tình hình động đất khu vực Thủy điện Sông Tranh 2 và đề xuất biện pháp phòng tránh thiệt hại khi có động đất mạnh xảy ra.

Theo PGS Cao Đình Triều, Thủy điện Sông Tranh 2 nằm trong phạm vi ảnh hưởng của đới đứt gãy Trà My. Động đất xảy ra tại khu vực này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến công trình đập và lòng hồ thủy điện. Việc tích nước lòng hồ gây nên động đất kích thích dọc theo đới đứt gãy cấp Trà My và một số đứt gãy cấp nhỏ hơn trong phạm vi lòng hồ và vùng lân cận.

PGS Cao Đình Triều nhận định: Hiện đới đứt gãy Trà My, yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến khu vực Thủy điện Sông Tranh 2 đang hoạt động, nên khi tích nước hồ chứa thì động đất kích thích xảy ra liên tục trong khu vực hoạt động của đới đứt gãy. Động đất cực đại xảy ra trong khu vực Thủy điện Sông Tranh 2 và các vùng lân cận có thể đạt cấp độ 6,0 độ richter, độ sâu chấn tiêu cao nhất là 15km. Cụ thể, mức độ mạnh của động đất được dự báo có thể xảy ra tại khu vực lòng hồ là 5,9 độ richter, tại khu vực đập chính và vùng hạ lưu là 6,1 độ richter.

Những bài học đắt giá

PGS.TS Cao Đình Triều: "Động đất tại Sông Tranh 2 có thể tới 6,1 độ richter". Ảnh Vietnam+

PGS Cao Đình Triều nhắc lại bài học đã xảy ra tại những đập lớn khi tích nước như đập Kremasta (Hy Lạp) năm 1966 với dung tích hồ chứa 4,8 tỷ m3 và đặc biệt là đập Koyna (Ấn Độ) với dung tích hồ chứa 2,7 tỷ m3.

Thủy điện sông Tranh 2 có biểu hiện hoạt động khá giống với đập Koyna, Ấn Độ. Hồ chứa đập Koyna cũng là một trong những vùng địa chất được cho là rất ổn định. Cho đến thời điểm hồ chứa tiến hành tích nước năm 1962, không có một dấu hiệu nào về các trận động đất khu vực đập Koyna. Nhưng sau đó, các rung chấn kèm theo tiếng động bắt đầu xuất hiện và tăng dần tần suất. Điều không ai ngờ đã đến, trận động đất lịch sử tháng 12 năm1967 xảy ra trong vùng hồ làm tràn đập khiến 200 người chết, hơn 1.500 người bị thương, 80% ngôi nhà của địa phương bị phá hủy. Đây là bài học mà chúng ta phải lưu ý.

GS Cao Đình Triều cũng nhấn mạnh, cơ chế hoạt động và diễn biến của động đất kích thích hồ chứa hết sức phức tạp, động đất có thể xảy ra bất kỳ trong quá trình tích nước và điều tiết nước hồ chứa. Trong quá trình tích nước cần theo dõi sát sao diễn biến của hoạt động động đất. Nếu thấy xảy ra các trận động đất nhỏ liên tiếp đi kèm việc dâng lên của mực nước hồ thì phải đề phòng động đất mạnh hơn có thể sắp xảy ra để có biện pháp ứng cứu.

Ngoài ra, địa chất khu vực Bắc Trà My chủ yếu là đá granit đã bị cà nát, dập vỡ mạnh dọc đới đứt gãy tạo nên nguy cơ trượt lở đất rất cao, có thể gây ảnh hưởng tới các công trình dân sinh, nhà dân và hoạt động an toàn của đập.

Không có mặt tham dự hội nghị công bố kết quả nghiên cứu Đề án, trao đổi với TT&VH, TS Lê Huy Minh, Phó Viện trưởng Viện Vật lý Địa cầu chưa đồng tình với kết quả trên.

Đập thủy điện Sông Tranh 2. Ảnh: Ngọc Hà - TTXVN

Về cơ sở để xác định giá trị động đất cực đại tại thủy điện Sông Tranh 2, TS Lê Huy Minh lý giải: “Viện Vật lý Địa cầu là đơn vị khảo sát số liệu về hoạt động động đất để phục vụ thiết kế đập Sông Tranh 2. Chúng tôi đã khảo sát toàn bộ khu vực và xác định các nguồn phát sinh động đất, các điểm đứt gãy, cộng với kết quả các tài liệu nghiên cứu đã công bố của Viện từ trước đó để làm cơ sở xác định động đất cực đại có thể xảy ra tại Sông Tranh 2 là 5,5 độ richter. Trường hợp xảy ra động đất vượt quá giá trị cực đại 5,5 độ richter (theo ký hiệu khoa học động đất cấp 7 (MSK64) và amax= 150cm/s2”) là rất nhỏ, ứng với chu kỳ hơn 4.750 năm mới lặp lại một lần”.

Còn ý kiến về việc động đất lên tới 6,1 độ richter của PGS Cao Đình Triều chưa thực sự thuyết phục, nó phải được Hội đồng Khoa học của Viện Vật Lý địa cầu thông qua. Tôi vẫn cho đó cũng là ý kiến cá nhân của một số ít nhà khoa học".

Trong khi các nhà khoa học chưa thống nhất về cường độ động đất, người dân Bắc Trà My vẫn nơm nớp sống dưới cái bóng quá lớn của hồ chứa thủy điện phía trên cao. Và con đập khổng lồ thỉnh thoảng lại bất chợt rung chấn mạnh kéo theo bao nỗi lo sợ.

Mạnh Cường - Phương Linh