Tìm kiếm 2 tàu đắm 500 năm trước

(TT&VH) - LTS: Việc phát hiện và trục vớt con tàu cổ dưới lòng sông Hồng (đã được tỉnh Hưng Yên thu giữ) trong những ngày qua có lẽ không quá bất ngờ đối với các nhà nghiên cứu; bởi các vùng sông, biển của Việt Nam có tiềm năng khảo cổ rất lớn. Trong nhiều năm qua đã phát hiện được rất nhiều dấu vết của các con tàu đắm. Những phát hiện này đủ sức để chúng ta xây dựng nên chuyên ngành khảo cổ học dưới nước. Tiếc rằng cho đến nay chưa có cuộc tổng kiểm tra, khảo sát nào về nguồn di sản văn hóa này.

TT&VH xin giới thiệu loạt bài viết xung quanh những phát hiện mới nhất về các con tàu đắm cổ ở Việt Nam. Mở đầu là cuộc khảo sát thăm dò thêm 2 di chỉ tàu cổ ở Kiên Giang được tổ chức năm ngoái. Xin nhấn mạnh là các cuộc tìm kiếm này là do các chuyên gia tiến hành, đảm bảo các thủ tục theo quy định.

Các chuyên gia trong và ngoài nước cùng vào cuộc

Chuyên gia chuẩn bị thiết bị lặn

Sau khi nghiên cứu tìm hiểu thông tin về những tàu đắm cổ trên vùng biển này, các cơ quan đã làm thủ tục xin phép khảo sát thăm dò tàu đắm cổ tại 2 địa điểm khảo cổ gần Hòn Thơm và Hòn Dầm. Cuộc khảo sát do Sở VH-TT tỉnh Kiên Giang Giang, Bảo tàng Lịch sử VN tiến hành có phối hợp cùng 2 doanh nghiệp để có trang thiết bị cần thiết. Họ đã huy động tới 14 thợ lặn và 8 chuyên gian khảo cổ học dưới nước của Việt Nam và của Pháp, Italia cùng tham gia.

Xin mở ngoặc một chút về việc chuẩn bị để tiến hành công cuộc tìm kiếm này. Tàu khảo sát của doanh nghiệp Bảo Trân được trang bị các trang thiết bị lặn khảo sát hiện đại như hộp điều khiển, máy định vị vệ tinh, máy nén khí dùng cung cấp khí thở, quần áo lặn, dây chì, chân nhái, dao, đèn pin, máy điện đàm dưới nước... Ngoài ra, các chuyên gia nước ngoài còn mang đến một số thiết bị chuyên dụng hiện đại khác. Ông Herve Blanchet, chuyên gia khảo cổ người Pháp đã báo cáo trước các thành viên đoàn khảo sát về tính năng, công dụng của những thiết bị tân tiến này, chẳng hạn như máy Starfish box có khả năng siêu âm sâu qua lớp bùn dày 40m, thông tin phản hồi lại trên máy tính bằng sóng siêu âm thể hiện qua các màu sắc khác nhau. Qua sự phản hồi này, các chuyên gia điều khiển sẽ biết được sâu dưới lớp bùn có những vật thể gì. Một thiết bị khác là máy Scan Scabedimaging System có khả năng khảo sát trên bề mặt đáy biển ở độ sâu tối đa 50m trên diện tích 50x25m. Ngoài ra họ còn mang đến thiết bị phụ trợ GPS và máy rà kim loại…

Chậm hơn ngư dân

Cổ vật bị hàu biển bám chặt. Ảnh do đoàn khảo sát cung cấp

Căn cứ vào dấu vết hiện trường còn lại, đoàn khảo sát quyết định thổi lớp bùn cát theo 2 luống rộng 2m dọc theo chiều dại ụ nổi để xác định trữ lượng hiện vật còn lại. Tuy nhiên lẫn trong bùn cát hầu như chỉ còn lại những mảnh đồ gốm Thái Lan bị vỡ và bị hàu biển bám chặt.

Đoàn đa thu 73 hiện vật gốm ở di chỉ này. Cụ thể có 8 chén men ngọc, 13 bát men ngọc, 6 đĩa. Đặc biệt tìm thấy một chiếc nghiên mực bằng sành, hình tròn, mặt phẳng, rìa mặt tào gờ nổi hình sống trâu có một lỗ thoát nước hình chữ V, chân đế choãi.

Ở vị trí thứ 2 là Hòn Dầm, các chuyên gia cũng sớm thất vọng vì toàn bộ di chỉ đã bị phá, hiện vật bị khai thác cạn kiệt. Dấu vết còn lại của di chỉ là một hố sâu hình vòng chảo đường kính khoảng 60m, trên bề mặt còn rải rác mảnh gốm vỡ. Số lượng hiện vật mang lên chỉ có 17 đồ, song khá phong phú về dòng men: men trắng vẽ lam, men thúy lam, men ngọc, men nâu, đất nung …

Phỏng đoán về 2 con tàu

Số hiện vật thu được tại di chỉ Hòn Dầm ngoài những loại hình tương tự ở Hòn Thơm còn có một số mảnh bát sứ mang đặc điểm của đồ sứ lò Cảnh Đức Trấn, thời Minh (Trung Quốc). Nếu chỉ căn cứ vào số lượng ít ỏi này thì khó có thể nói đây là đồ dùng của thủy thủ đoàn hay hàng hóa xuất khẩu cùng với đồ gốm Thái Lan.

Tuy nhiên, qua khảo sát một số sưu tập tư nhận ở Rach Giá, TS Nguyễn Đình Chiến - người phụ trách về mặt khoa học của đoàn - cho rằng có thể đặt ra 2 giả thuyết: Hoặc đây là tàu chở đồ gốm xuất khẩu của Trung Quốc và Thái Lan TK 15 hoặc đây là chiếc tàu buôn của người Trung Quốc chở đồ gốm Thái Lan xuất khẩu.