Chưa có khoa tu sửa, phục chế nghệ thuật

11/03/2009 15:33 GMT+7 | Văn hoá

(TT&VH) - Có tác phẩm nghệ thuật thì cần phải biết cách bảo quản, trưng bày, và phục chế - vậy nhưng 3 khâu này ở Việt Nam đã làm tốt chưa? Câu trả lời có thể thấy ngay là còn mới ở dạng manh nha và thiếu chiến lược đồng bộ. Vì sao? Vì chúng ta chưa có đủ ý thức và được giáo dục tươm tất về chuyện này, ngay cả việc bảo quản, gìn giữ thuộc về khoa Phục chế nghệ thuật, thì khoa này ở Việt Nam hiện nay chưa có.
 

Bảo quản chưa đạt “chuẩn”

Họa sĩ Phan Trọng Văn, chuyên viên của Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM, cho biết: “Đứng về góc độ chuyên môn, tôi nghĩ ở Việt Nam chưa trang bị hệ thống kho bảo quản hoàn chỉnh ở hầu hết các bảo tàng, nhất là bảo tàng mỹ thuật. Các tác phẩm mỹ thuật (tranh, tượng, cổ vật…) thường rất đa dạng về chất liệu, kích thước, chủ đề… Vì thế sự phân loại các chất liệu ở khâu bảo quản rất quan trọng, bên cạnh sự đòi hỏi về điều kiện kho như: nhiệt độ, ánh sáng, độ ẩm, khung giá đỡ… thì sự sắp xếp phải khác nhau theo từng chất liệu. Đó là chưa nói, cũng không được chênh lệch quá lớn giữa kho và phòng trưng bày, vì như vậy tác phẩm sẽ hư ở thời gian trưng bày”.
 
Tác phẩm Bình văn của Lê Văn Miến, khổ 68x97cm,
được xem là tác phẩm sơn dầu đầu tiên của Việt Nam

Còn họa sĩ Nguyễn Đình Đăng (hiện sống ở Nhật), sau buổi nói chuyện chuyên đề về “Kỹ thuật vẽ tranh sơn dầu cổ điển” tại Đại học Mỹ thuật Hà Nội (1/2009), cho biết: “Lần cuối cùng tôi vào Bảo tàng X. cách đây đã 15-20 năm rồi, nên tôi không rõ hiện nay điều kiện đã khá hơn chưa. Nhưng khi đó thì rất tệ: cửa ra vào và cửa sổ mở toang, không có điều hòa không khí, hút ẩm, hút bụi gì cả. Nhiệt độ, độ ẩm trong phòng tranh và ngoài phố gần như nhau. Bụi thả cửa bay vào qua cửa sổ và cửa ra vào. Tranh sơn dầu của các danh họa Việt Nam treo trên tường bị nứt rõ rệt mặc dù mới được vẽ cách đây chỉ độ 50-60 năm. Cái sự nứt này còn do chất lượng màu, dầu và toan được xử lý không tốt bởi nhiều lý do”.

Ông Đăng cho biết thêm: “Các bảo tàng tranh ở các nước văn minh trên thế giới thường có độ ẩm 45-55% và nhiệt độ 17-23 độ C. Ánh sáng không được mạnh vì sẽ làm màu bị phai nhanh hơn, và làm véc-ni phủ trên tranh tối đi. Đặc biệt không bao giờ được để ánh sáng mặt trời chiếu thẳng vào mặt tranh, hoặc dùng đèn thông thường chiếu từ trên xuống tranh. Tốt nhất là ánh sáng tán xạ, và nguồn sáng phải cách tranh ít nhất 3m. Ngược lại, không bao giờ nên cất tranh trong buồng tối hoàn toàn, vì sau một thời gian dài màu trên tranh sẽ bị tối đi. Các hạt bụi trong không khí có thể mang rất nhiều a-xít, làm đổi màu một số hạt màu (pigments), lão hóa toan (toile) và khung căng toan, khiến chúng trở nên giòn, dễ bị gãy vỡ nếu chẳng may bị va đập. Khói trong không khí cũng làm đổi màu, đục véc-ni”. Theo họa sỹ Nguyễn Đình Đăng thì đây là nguyên tắc của việc bảo quản tranh.

Cần đầu tư tương xứng cho tu sửa, phục chế

Trong khoảng 5 năm trở lại đây, Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM (97A Phó Đức Chính, quận 1) liên tục bỏ ra vài tỷ đồng mỗi năm để mua tác phẩm. Theo thông tin nội bộ, trong năm 2009, họ dự kiến xin kinh phí khoảng 5 tỷ đồng để tiếp tục sưu tập, nhất là mảng tranh kháng chiến, hội họa miền Nam. Thế nhưng, câu hỏi được đặt ra là họ đã bỏ bao nhiêu cho vấn đề lưu trữ, bảo quản và nếu cần, phục chế? Một người có quan hệ tốt với bảo tàng này (giấu tên vì ngại va chạm) cho biết là không đáng kể; nhất là ở vấn đề bảo quản, người này nói các kho đều không đủ tiêu chuẩn lưu trữ, đến 20% tác phẩm có nguy cơ bị hư hại.
 
Tác phẩm Em Thúy của Trần Văn Cẩn, khổ 60x45 cm,
sơn dầu, được chuyên gia Úc phục chế năm 2005

Không phải các bảo tàng ở Việt Nam không biết tới bất cập này, nhưng do cơ chế quản lý thường có suy nghĩ bảo tàng là nơi bất biến, vĩnh cửu - chẳng sợ bị hư; và cũng do lịch sử của các bảo tàng chưa đủ lâu để lộ ra các tác phẩm bị hư hại trầm trọng, nên việc đầu tư cho việc bảo quản, tu sửa và phục chế gần như không có, nếu có thì rất nhỏ giọt.

Tất cả tác phẩm trong bảo tàng là tài sản của quốc gia, nó gắn liền với các vấn đề của lịch sử, mất đi thì có tiền cũng không mua lại được, nên việc đem các tác phẩm ra nước ngoài phục chế - trong suốt một thời gian dài - gần như không được phép. Trong khu vực, các nơi như Singapore, Đài Loan, Hong Kong, Thượng Hải, Indonesia, Thái Lan… đều có những chuyên gia, những trung tâm phục chế, giá cả tùy theo độ khó, giá trị tác phẩm. Nhiều trường đại học ở Đức, Pháp, Hà Lan, Nhật… đều làm rất tốt chuyện này, và giá cũng tương đối hợp lý, nếu trực tiếp gởi tác phẩm đến.
 

Người phục chế tranh - tìm đâu?

Cuối năm 2005, hai tác phẩm được cho phép mang sang Đức phục chế là Bình văn của Lê Văn Miến (vẽ khoảng 1898-1905?) và Tan ca, mời chị em đi họp bình thợ giỏi của Nguyễn Đỗ Cung (vẽ năm 1976). Nhưng Bình văn phục chế không thành công, do các chuyên gia Đức chưa hiểu được cách mà họa sĩ phủ véc-ni sơn mài lên sơn dầu!?

Tại phương Tây, nghề phục chế phát triển từ thế kỷ 18, những năm 1960-1970 của thế kỷ trước, Việt Nam cũng đã cử người đi học, nhưng đa số bỏ học, hoặc chuyển sang sáng tác, hoặc bỏ nghề sau khi ra trường… vì đầu tư ít, thu nhập thấp, họ không sống nổi. Chính điều này cũng giải thích tại sao đến nay các trường mỹ thuật tại Việt Nam vẫn chưa có khoa phục chế, tu sửa, vì thực sự chúng ta bị thiếu chuyên gia để lập khoa.

“Không phải cứ biết vẽ là đã hiểu được công việc phục chế, nhưng để phục chế tốt lại không thể không biết vẽ; người học về chuyên ngành phục chế phải có “sơ cấp’’ ít nhất 3 năm trong sáng tác làm vốn. Người phục chế phải đồng thời là một chuyên gia về hóa học và hiểu được phản ứng giữa các hóa chất có trong sơn” - một chuyên gia mỹ thuật từng nhận định.

Họa sỹ Phan Trọng Văn khẳng định: “Chúng ta chưa có một khoa, một trường mỹ thuật nào đào tạo chính thống về việc phục chế cũng như vệ sinh hiện vật một cách khoa học, nên đa phần chúng tôi làm theo kinh nghiệm và cảm tính. Cũng không có thước đo nào đo được chữ tâm của những người làm vệ sinh hiện vật với các tác phẩm nghệ thuật”. Anh Văn cho biết thêm: “Chưa hề có kinh phí cho việc bảo quản, trưng bày, tuyên truyền cho các tác phẩm đã mua - bảo tàng phải tự làm. (Cũng giống như người ta có kế hoạch mua một cái máy lạnh nhưng hoàn toàn không tính kinh phí cho cái máy lạnh ấy hoạt động). Đây cũng là một trong những nguyên nhân gây nên sự xuống cấp, hư hỏng nghiêm trọng, nhất là các tác phẩm đã mua hơn 10 năm trước. Với chức năng bảo tồn - bảo tàng, con số 10 năm mà các tác phẩm đã hư hỏng là quá buồn”.
 
 
Văn Bảy

Cùng chuyên mục
Xem theo ngày
Đọc thêm