Phạm Đăng Trí & bức họa 70 cây vàng!

Họa sĩ Phạm Đăng Trí

Trong loạt bài về Bảo quản tác phẩm nghệ thuật in hồi tháng 3/2009 trên TT&VH, chúng tôi đã có đề cập đến trường hợp Phạm Đăng Trí như là một đại diện tiêu biểu về sự am hiểu chất liệu và sự nghiêm cẩn trong sáng tác.

Ông sinh năm 1921 tại Huế, nguyên quán Gò Công. Theo gia phả, ông sinh ngày 24/8/1920, nhưng theo giấy tờ thì ghi ngày 16/9/1921. Ông từng là sinh viên trường Mỹ thuật Đông Dương Hà Nội (1937-1942). Từ 1945 đến khi qua đời, ông lần lượt là giáo viên, giảng viên hội họa của các trường trung học, rồi Cao đẳng Mỹ thuật Huế.

Suốt cuộc đời gần như ông sống và làm việc tại Thừa Thiên - Huế, với “lớp áo” là một thầy giáo chuẩn mực, hiền hậu. Vợ ông là bà Huỳnh Thị Sanh (sinh 1928), hiện sống với con trai Phạm Đăng Nhật tại Huế, ở số 53 Phan Đăng Lưu. Ông có 3 người con, con trai đầu là Phạm Đăng Phổ đã mất; kế đến là Phạm Đăng Nhật, một bác sĩ giải phẫu thẩm mỹ; kế nữa là Phạm Đăng Diệu, hiện dạy tại Đại học Phạm Ngọc Thạch (TP.HCM), bác sĩ và tác giả của nhiều cuốn sách về giải phẫu học.

Theo như anh Phạm Đăng Nhật thì cha mình vẽ tranh thường xuyên, nhưng rất kỹ lưỡng, bức nào không ưng ý thì hủy ngay, chứ không cốt giữ lại để kể số lượng. Thường với một bức tranh lụa hay giấy dó khổ trên 1 mét, ông mất khoảng 3-6 tháng cho việc xử lý chất liệu và vẽ. Suốt cuộc đời ông vẽ khoảng 100 bức tranh, hủy bỏ khoảng 20 bức, giữ lại khoảng 80 bức. Năm 1968, khi đang triển lãm tại tư gia, thì bị ném bom, sập 1/2 nhà phía trước và phòng khách, mất đi mấy chục bức tranh. Hiện tại tư gia chỉ còn lại khoảng 40 bức, 8 sơn dầu, còn lại là lụa và giấy dó, khổ lớn trên 1m2 chiếm khoảng 1/2, phần còn lại khổ nhỏ hơn.

Các học trò kể lại rằng, Phạm Đăng Trí quan niệm vẽ là để cho mình, chứ không phải vẽ vì cái danh, cái lợi. Chính vì thế, ông tuyệt đối không bán tranh, con cái sau này cũng cố gắng gìn giữ. Theo anh Nhật thì chỉ có khoảng 2-3 bức hiện lưu hành ở thị trường châu Âu, 1 bức do một bảo tàng mượn đi triển lãm bên Bungary thời bao cấp, sau đó bán luôn, cầm về đưa cho gia đình 20 đồng bạc. Còn 1-2 bức kia là do khi còn sống ông Trí tặng bạn bè, sau ngày ông mất, tranh được giá nên họ bán ra. 

Trận sông Hát 70 cây vàng!

Phạm Đăng Trí nổi tiếng nhất với tác phẩm Người suối bạc (54x100cm, giấy dó, 1945), vẽ một thiếu nữ đẹp đang bị bệnh sắp chết, nhưng người xem có cảm giác như thiếu nữ đang nằm ngủ, một giấc ngủ bình yên và thiên thu.